Wie redt de Aarde?

Een karikatuur maar toch zal wat er rest van ons open landschap verpest worden door windmolens, zonneparken, de bouw van 1 miljoen woningen, en de aanleg van infrastructuur.

Alle klimatologen luiden de alarmbel. Hun boodschap luidt: Als we binnen de volgende vijftien jaar niet drastisch de uitstoot van broeikasgassen verlagen, is het klimaat van de komende tienduizend jaar ernstig verstoord. Dat betekent het einde van de menselijke beschaving.

Wanneer we echt de klimaatverandering zullen merken is het te laat. Voordat de gevolgen pijnlijk worden moeten we ingrijpen. De ernst van het klimaatprobleem is al veertig jaar bekend en hoewel we met groene stroom, spaarlampen, woningisolatie en biobrandstof het gevoel hebben dat we al veel hebben gedaan, is het aandeel duurzame nog altijd bedroevend laag: in Nederland bestaat in 2017 slechts 2 procent van het totale energiegebruik uit zonne- en windenergie en in Duitsland is dat 4 procent. De wereldeconomie is sinds de Industriële Revolutie verslaafd aan goedkope fossiele brandstof. Het klimaatprobleem raakt de kern van onze welvaart en leefwijze en de oplossing gaat pijn doen.

Nu volgens de klimatologen het water tot aan onze lippen staat, is er in 2015 eindelijk het bindende maar niet afdwingbare Parijs-akkoord gesloten. Het streven is een stijging van de gemiddelde temperatuur van 1,5 °C ten opzichte van het pre-industriele tijdperk (tot 1850) en maximaal 2 °C temperatuurstijging. We zitten nu al op een temperatuurstijging van 0,9 graden. In 2050 moeten de CO₂-emissies met 80-95% worden verlaagd ten opzichte van 1990. Een mooie doelstelling maar papier is geduldig. De onderstaande stellingen illustreren de mammoetopgave.

In 2016 leverde de zonnigste dag vijftig keer meer zonnestroom op dan de donkerste winterdag en de stormachtigste dag in 2016 leverde zelfs tachtig keer meer windstroom op dan de meest windluwe dag.

Om 7,8 miljoen woningen en 1,8 miljoen bedrijfspanden met warmtepompen te verwarmen moeten er bij windstil weer en strenge vorst meer dan 100 Amer-kolencentrales voluit draaien  … en dan doen je koelkast, tv, led-lampjes en elektrische auto nog niets.

Als we onze volledige energievraag met windenergie zouden willen dekken, hebben we 138.000 windmolens nodig. Als we al deze molens op ons land plaatsen is de gemiddelde tussenafstand 550 meter.

Bij 100 % duurzame energie is een back-up van elektriciteit nodig met een opslagcapaciteit van 8.923 GWh (voor het elektriciteitsverbruik van 2015), en met de huidige stand van de techniek zijn hier 637.421.140 Tesla Powerwalls voor nodig en dat kost ruim 4 biljoen euro.

Als we alle elektriciteit in Europa zouden betrekken uit zonne-energie uit de Sahara stijgt het ruimtebeslag van de transport-infrastructuur tot een oppervlak van ruim drie keer België, volgepakt met elektrische verdeelstations en hoogspanningslijnen.

Om de energie-inhoud van één vat olie (ongeveer 160 liter) te genereren moet een mens 22.000 uur fietsen.

De CO₂-uitstoot van een retourtje Bali staat gelijk aan (gemiddeld) vier jaar autorijden en zou je 1100 bomen moeten planten om dit te compenseren.

Als iedereen zou leven als een Nederlander, dan hebben we 3,5 aardbollen nodig om te voldoen aan de consumptie.

We varen op de Titanic, de zon schijnt nog, het orkestje speelt nog maar wij weten dat de Apocalyps nabij is (De ironie is dat de ijsbergen straks gesmolten zijn). Waarom doen we niks? Het probleem lijkt te groot. Het klimaat is een abstractie, het overstijgt het lokale perspectief en ook een land of Europa staat machteloos. In paniek rennen we alle kanten op. Verschillende groepen werken elkaar tegen of hebben andere belangen.

Vechten > De klimaatoptimist omarmt het probleem en ziet het als een kans om de economie een impuls te geven. De opgave is haalbaar. We hebben successen geboekt met het terugdringen van de zure regen en het gat in de ozonlaag. Klimaatbeleid zou goed zijn voor de werkgelegenheid en bevordert de vrede. De investeringen verdienen we op de langere termijn dubbeldik terug. Linkse politici projecteren er hun maakbaarheidsideaal op; dit probleem fixen we wel. Helaas: de oplossing van het klimaatprobleem is geen win-winsituatie. De prijs zal hoog zijn.

Negeren > De klimaatontkenner realiseert zich waarschijnlijk als geen ander wat de gevolgen zijn van de groene agenda maar hij steekt zijn kop liever in het zand en beweert dat de menselijke activiteiten weinig invloed hebben op het klimaat. Rechtse politici beroepen zich graag op de 3% van de klimatologen die de mens onschuldig verklaren. Ronduit gevaarlijk.

Vluchten > De ecofascisten zoeken de oplossing in een leefwijze van voor de Industriële Revolutie. Vreedzaam, biologisch gekweekt, lokaal, seizoensgebonden, kleinschalig, low-tech, verbod op kernenergie en genetische modificatie, consuminderen, veganistisch, afkeer van globalisering en urbanisering, vaak communistisch. Sympathiek maar de weg terug is niet realistisch.

Opportunisten > Grote bedrijven en banken zagen lange tijd geen heil in de vergroening maar nu de overheid fiscale regelingen optuigt en de subsidiekraan openzet, zien zij plotseling kansen om geld te verdienen. Opeens scharen zij zich achter de energietransitie om zo groen licht te krijgen voor hun winstgevende projecten. Nu ze geld ruiken presenteren ze hun plannen met opzet (te) rooskleurig. Tja, beter ten halve gekeerd dan ten hele verdwaald maar pas op voor hun misleidende praatjes.

Bezweerders > Politici zitten met hun handen in hun haar over hoe zij Parijs moeten ‘verkopen’ aan de burger. Samen met de opportunisten rommelen ze rapporten in elkaar om aan te tonen dat de kosten beheersbaar zijn.

Minister Wiebes van Economische Zaken heeft het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) laten uitrekenen wat het bereiken van het Klimaatakkoord van Parijs kost. Om een reductie van 49% in 2030 te halen zijn de jaarlijkse kosten 3,5 tot 5,5 miljard. Volgens Wiebes kost de hele energietransitie ons 1-3 procent van het BNP, zeg maar het jaarlijkse budget van het Ministerie van Defensie. Kortom, geen probleem. Gaat u maar rustig slapen.

Op een bierviltje kan ik uitrekenen dat dit bedrag schromelijk te laag is. Per woning zal er € 25.000 euro moeten worden geïnvesteerd om de warmtebehoefte van de woning klimaatneutraal te maken. Voor de hele woningvoorraad loopt de investering naar de 200 miljard en dat is 6 miljard per jaar en dat 30 jaar lang. Voor al dit geld wordt een reductie van de Nederlandse CO₂-uitstoot gehaald van 14%. Al het geld van Wiebes heb ik nodig om 14% reductie te halen. Reële kosten: jaarlijks 10-20 procent van het BNP!

In mijn berekening op het bierviltje staan tegenover de investering ook baten maar de terugverdientijd van warmtepompen is lang (± 20 jaar). Daar komt bij dat in een klimaatneutrale woning mensen meer comfort verwachten, ze zetten de thermosstaat hoger, badderen langer en bij oververhitting in de zomer wordt een airconditioning noodzakelijk en door dit soort negatieve effecten zullen de becijferde baten tegenvallen en de terugverdientijd oplopen naar 30 jaar.

Onderwerpen > De overgrote meerderheid gaat gewoon door met zijn leventje en kijkt wel waar het schip strandt. Deze meerderheid bepaalt de volgende taboes. Er mag niet worden ingeleverd op:

• Vrijheid
• Vlees en zuivel
• Consumeren
• Mobiliteit: luchtvaart en auto
• Keuze aantal kinderen
• Comfort en welvaart

Ieder voor zich en het klimaat voor ons allen:

• Olieproducerende landen produceren nu zoveel mogelijk en dat drukt de olieprijs. Reden: als het Klimaatakkoord van Parijs wordt gehaald kunnen ze hun reserves nooit opmaken. Een lage olieprijs is nadelig voor de terugverdientijd van hernieuwbare energie.
• De lucht- en scheepvaart worden vooralsnog niet aan banden gelegd.
• Windmolens: ja hoor, maar niet vlak bij mijn huis, niet in natuurgebieden, en niet in onze mooie polders en ook niet in de zee zichtbaar vanaf het strand.
• Zonnepanelen: ja hoor, maar geen ‘zonneweides’ in ons mooie landschap en niet op historische gebouwen.
• CO₂-opslag: ja hoor, maar NIMBY

Paniekvoetbal kortzichtig beleid verspilt geld:

• Kernenergie is betrouwbaar en het enige betaalbare alternatief maar dat is taboe verklaard. Duitsland heeft besloten tot het versneld sluiten van kerncentrales > kapitaalvernietiging. Duitsland zal de capaciteit van de kerncentrales moeten opvangen met kolencentrales.
• Er wordt niet geïnvesteerd in de kansrijke ontwikkeling van veilige thorium-gesmoltenzoutreactoren. Alle onderzoeksgelden worden verspild aan de proefcentrale voor kernfusie (ITER); een symbolisch politiek samenwerkingsproject onder het mom van een vreedzame wereld (zonder kernwapens).
• In Nederland moeten de hypermoderne kolencentrales voor 2030 versneld sluiten > kapitaalvernietiging.
• Het subsidiebeleid van zonnepanelen zwabbert al jaren > zigzagbeleid

Ondertussen speelt iedereen een chicken game: wie neemt als eerste het initiatief?

• De burger wacht op de overheid > de overheid durft de koopkracht en economie niet te schaden > bedrijven en boeren wijzen naar de consument die een lage prijs wil > en zo wordt de hete aardappel doorgeschoven.
• Kleine landen kijken naar de grote vervuilers: 70% van de CO₂-uitstoot wordt veroorzaakt door China, Verenigde Staten, Europese Unie, Japan, Rusland, India.
• Het Westen wijst naar China dat verantwoordelijk is voor 28% van de uitstoot van broeikasgassen > Maar bijna 30 procent van het energieverbruik in China wordt gebruikt voor de fabricage van exportgoederen – fietsen, speelgoed, kleding, zonnepanelen enz. Het Westen slaagt erin om de stijging van het energieverbruik te beperken omdat het zijn productie heeft uitbesteed.
• Arme landen leggen terecht de verantwoordelijkheid bij de rijke landen.

Het opslagprobleem

Vanwege de grilligheid van wind en zon kan tot 5% van het elektriciteitsverbruik ingepast worden in het huidige elektriciteitsnet. Duitsland kampt nu al met het probleem dat bij dagen met veel wind windturbineparken worden afgeschakeld door de netbeheerder en deze capaciteit terugkopen kost de netbeheerder geld wat doorberekend wordt aan de burger. Bij een groter aandeel van weersafhankelijke energie moeten we eerst gaan nadenken over de opslag van elektriciteit voor langere periodes.

De opslag van weersafhankelijke elektriciteit is peperduur. Om op een windstille en donkere dag de capaciteit van 1 grote elektriciteitscentrale te kunnen vervangen – wat in Nederland nog geen 10% is van onze gemiddelde vraag naar elektriciteit - moet er een buffer zijn voor zon- en windenergie met een productievermogen van ca. 1000 MW. Dat zou kunnen door van het IJsselmeer een stuwmeer te maken met een waterniveau van 30 meter hoog. De kosten zullen astronomisch zijn en de risico’s op een dijkdoorbraak onaanvaardbaar. Om een vergelijke buffer met accu’s uit te voeren komen de kosten met de huidige prijs voor accu’s op ongeveer € 481 miljard.

De ombouw naar een flexibel elektriciteitsnet is een mega-operatie. Wanneer er volledig duurzaam opgewekt zou worden, wordt er op winderige dagen met relatief veel zon een piekvermogen van meer dan 40.000 MW geproduceerd (Het gemiddelde elektriciteitsverbruik voor geheel 2015 in Nederland was 13.000 MW).

Reële oplossingen voor de grilligheid van wind en zon zijn:

• De overproductie van groene stroom omzetten waterstof en/of methaan. Het nadeel is het lage rendement van ongeveer 50%. Hieruit volgt dat de productiecapaciteit navenant verhoogd moet worden. Mogelijk zou mierenzuur een energiedrager kunnen zijn, maar dit is alleen nog maar een idee.
• Back-up met gascentrales. Een dure oplossing met twee systemen. Deze realistische oplossing heeft als effect dat de centrales op een lager rendement draaien en daardoor een hogere uitstoot hebben per opgewekte KWh. Zulke  gascentrales zijn economisch niet rendabel en de overheid en/of consument moet betalen om de back-up-capaciteit open en beschikbaar te houden.

Nepoplossingen, we zijn toch goed bezig?

• De eerste generatie biobrandstoffen worden gemaakt uit voedselgewassen en dat drijft de voedselprijzen op. De tweede generatie biobrandstoffen zijn duurder en de ontwikkeling verloopt stroef.
• Groene stroom in Nederland is overtollige waterkracht uit Noorwegen.
• De EU bestempelt biomassa als ‘groen’ maar het is het opbranden van de bossen in Noord-Amerika. Bij de verbranding van hout komt meer CO₂ vrij dan bij steenkool.
• Het Europese systeem voor emissiehandel (ETS) werkt niet omdat de prijs voor CO₂ veel te laag is. Gevolg: de kosten van de gevolgen van milieuvervuiling en klimaatverandering zitten niet in de prijzen van producten en diensten. De prijs zou moeten worden vertienvoudigd maar dat durven de politici niet aan.
• Met symbolische maatregelen gaan we niet redden: verbod gloeilamp, zomertijd,  ecostofzuigers.
• Aflaatbomen. De CO₂-uitstoot valt niet te compenseren met de aanplant van bomen. Daar is simpelweg veel te veel extra bos voor nodig. Om alleen de uitstoot door de Europese luchtvaart boven de Kyoto-doelstelling te compenseren, moet er jaarlijks een bos met een oppervlakte van 50 procent van ons land worden aangeplant. Duidelijk een onbegonnen zaak. Bovendien zou het jaren duren voordat de CO₂ die nu wordt uitgestoten, weer wordt opgenomen. En dan moet dat bos voor lange tijd onaangetast blijven.

Fabeltjes in energieland:

• “De oplossing van alle problemen is kernfusie.”
  Kernfusie is al 50 jaar niet meer dan een belofte.
• “We stappen over naar een waterstofeconomie.”
  Er kleven grote bezwaren aan waterstof als energiedrager.
• “De accu’s van elektrische auto’s bufferen de duurzaam opgewekte elektriciteit met een smart grid.”
  Wanneer ieder gezin een elektrische auto voor de deur zet kunnen we 7% á 8% van de stroombehoefte opslaan.
• “Power to the peolple”
  Het idee van de goeroes is deze: Na de industriële en de digitale revolutie staan we aan het begin van de energierevolutie. Elk huishouden wordt met zonnepanelen een producent van energie en op wijkniveau wordt een windmolen en de opslag van energie beheert waarbij de accu’s in de elektrische auto’s mede als buffer kunnen worden gebruikt. Met slimme technologie worden vraag en aanbod op elkaar afgestemd. Bezwaren: iedereen in de wijk moet participeren en investeren en voor de backup blijven huishoudens afhankelijk van grote energieleveranciers.
• “We halen warmte uit de grond.”
  Aardwarmte zit in Nederland diep onder de grond en is erg duur. Er kleven ook risico’s aan welke vergelijkbaar zijn met die van schaliegas.
• “Windenergie is economisch rendabel.”
  In het energieakkoord van de SER wordt gestreefd naar 14% duurzame energie in 2023. De kosten voor alle windenergie uit het energieakkoord (10,5 GW) komen op 55 miljard en hierbij is geen rekening gehouden met inpassingsverliezen en andere indirecte maar reële kosten. Tel je die kosten van de 10,5 GW wind uit het akkoord er nog bij op, dan kom je op bijna 100 miljard. En dit levert slechts ca. 3% verduurzaming van ons energiegebruik op. Voor wie cynisch is: onze kosten voor een reductie van 1 ton CO₂ liggen tussen de € 200-500 en doordat geen emissierechten worden geschrapt, daalt de CO₂-prijs en hoeft de industrie onder het ETS minder te investeren. Via het ETS kopen de Oost-Europese landen voor ca. € 5 per ton onze emissierechten op en laten hun vervuilende bruinkoolcentrales ermee draaien. Door dit waterbedeffect is het netto resultaat van onze 100 miljard dus 0 gram CO₂-reductie.
• “Windenergie is een onuitputtelijke energiebron.”
  Het potentieel van windenergie is veel kleiner als gevolg van de ‘schaduw’ van grote windparken en de verstorende effecten op het klimaat. Het potentieel is hoogstens een kwart tot de helft van wat tot nu toe als haalbaar werd beschouwd maar zelfs die hoeveelheid energie kunnen we niet oogsten omdat door een ontregeling van de luchtcirculatie op Aarde het klimaat stevig zou opwarmen met een equivalent van een verdubbeling van de hoeveelheid CO₂. Ander probleem: windmolens zijn gehaktmolens voor vogels. Natuurliefhebbers maken zich zorgen.
• “Zet de Sahara vol met goedkope thermische zonnecentrales”
  Los van de politieke instabiliteit van Noord-Afrika is er een groot transportprobleem. De optie om de energie in de vorm van waterstof via schepen of pijpleidingen naar Europa te transporteren, kan worden doorgestreept omdat 75 procent van de energie verloren zou gaan bij omzetting, transport en opslag. Over de bestaande hoogspanningsleidingen gaat ongeveer 15 procent van de elektriciteit verloren per duizend kilometer, wat voor een afstand van 3000 kilometer neerkomt op een verlies van 45 procent. Een alternatief is de aanleg van gelijkstroomlijnen welke verliezen hebben van 3 tot 5 procent per 1000 kilometer, dus 9 tot 15 procent over een afstand van 3000 kilometer. Dit moet als een dure complementaire infrastructuur worden aangelegd.
• “Het waait altijd wel ergens en wanneer het niet waait schijnt de zon.”
  Op donkere windstille dagen is er weinig productie uit zon en wind. Het uitwisselen van duurzame energie met buurlanden is niet de oplossing omdat uit statistieken blijkt dat windluwte dagenlang in een groot gebied kan voorkomen.
• “Elektrisch rijden is de toekomst”
  De doorbraak van de elektrische auto is geen gelopen race i.v.m. kleine actieradius en hoge prijs van accu’s.

Extra problemen:

• De wereldbevolking groeit deze eeuw van 7 naar 10 of zelfs 12 miljard.
• Stapeling van energie. Tot op heden vervangt elke nieuwe energiebron niet een oude bron. Wereldwijd is de totale hoeveelheid uit steenkool opgewekte elektriciteit vandaag groter dan een eeuw geleden - toen er van gas, olie en kernenergie nog geen sprake was en de hele industriële samenleving op steenkool draaide. Steenkool is nooit vervangen door de schonere gascentrales. De gascentrales kwamen erbij om de stijgende vraag naar elektriciteit te dekken. De trend is al 150 jaar deze: Nieuwe en schonere energiebronnen zijn een toevoeging om de energieproductie verder uit te breiden en netto stijgt de CO₂-uitstoot.
• Peak oil gaat ons niet redden. Tot voor kort dachten deskundigen dat de productiecapaciteit van olie op korte termijn kleiner zou worden dan de vraag met als gevolg een olieprijs van ca. 200 dollar per vat. Dat zou gunstig zou voor de stimulering van alternatieve energiebronnen. Met de winning van schalieolie en schaliegas zijn de olie- en gasreserves veel groter en is peak oil voorlopig niet in zicht.
• Blijft het draagvlak onder de bevolking bestaan bij een economische tegenslag?
• Blijft het draagvlak onder de bevolking bestaan als de energierekening fors duurder wordt?
• Burgers zullen zich gaan verzetten omdat zij de rekening op hun bordje krijgen. Grootverbruikers van energie bedingen riante kortingen op hun energieprijs. In het huidige regeerakkoord is er nauwelijks een lastenverzwaring voor de grootste klimaatvervuilers: de zware industrie. Huishoudens betalen veruit het grootste deel en de laagste inkomens betalen relatief het meest aan het klimaatbeleid, en het beleid van het kabinet-Rutte III versterkt de ongelijkheid. De burger – lees: de lage en middeninkomens – betaalt uiteindelijk de rekening. Dat kan niet goed gaan. Die burgers worden boos en gaan op partijen stemmen die het klimaatprobleem – zoals president Trump – wegzetten als linkse hobby’s.
• We zijn verslaafd aan groei. Alle besparingen gaan in rook op door het economische mantra van eeuwige groei:
• Het elektriciteitsverbruik van de ICT-sector groeit als kool. In 2012 was het aandeel van de ICT 4,6% van het wereldwijde elektriciteitsverbruik en de energievraag groeit 7% per jaar. Wie trekt de stekker eruit?
• Het wereldwijde toerisme is nu goed voor 8% van de uitstoot van broeikasgassen en door de stijging van de welvaart stijgt het toerisme met 4% per jaar. Wie offert zijn vakantie op?
• De luchtvaartsector is nu goed voor 3% van de uitstoot van broeikasgassen en de sector groeit met meer dan 4% per jaar en het aantal luchtreizigers zal de komende twintig jaar ruimschoots verdubbelen. Wie kiest voor de trein (drie keer duurder)?
• De productie van zonnepanelen, windturbines, en de infrastructuur legt een flink beslag op de schaarse grondstoffen. Ook de grondstoffen voor accu’s raken uitgeput.
• Nieuwe technologie zal nieuwe behoeften creëren en bijgevolg de consumptie en energievraag opstuwen. De gevolgen van nieuwe technologie kunnen we niet goed overzien. Denk aan de revolutionaire mogelijkheden van:
• robots, drones
• 3D-printers
• de ‘slimme’ stad, het ‘slimme’ huis
• internet of things, alles aangesloten op internet
• cryptomunten: energievreters!
• commerciële ruimtevaart
• zelfrijdende elektrische voertuigen veroorzaken waarschijnlijk een enorme groei van mobiliteit, denk aan goedkope taxi’s, goedkoop goederenvervoer, vervoer van kinderen en ouderen. Alle milieuwinst kan door een stijgende vraag in rook opgaan.
• Rebound-effect: Energiebesparende maatregelen hebben een kleiner effect dan je op papier zou verwachten. In een energieneutrale woning nemen mensen bijvoorbeeld een gezellige kooldraadlamp of houtkachel, of ze kopen een waterbed of airconditioning, of ze gaan met de uitgespaarde energiekosten op vliegvakantie naar Bali. Volgens wetenschappelijke studies kan dit effect bij huishoudens voor stroomverbruik wel vijftig procent zijn.

Rechts: Aandeel van de wereldwijde CO₂-uitstoot per sector. CO₂-uitstoot van landgebruik wordt veroorzaakt door de mens, bv. ontbossing, of vernietiging van graslanden die veel CO₂ opslaan. Links: de totale jaarlijkse CO₂-uitstoot van een gemiddeld Nederlands huishouden (2,2 personen) in 2015.

Als ik dit alles realistisch bekijk kan ik alleen maar hopen dat de klimaatmodellen niet kloppen. Het hoofdprobleem is de groei van de wereldbevolking. Drie tot vijf miljard extra mensen die ook willen leven als een westerling. Al die mensen hebben kleren nodig. Kleren? Ja, kleren zijn in een Nederlands huishouden goed voor 8% van de CO₂-uitstoot van een huishouden. Het klimaatprobleem raakt alles, en voor een groot deel zit het onzichtbaar in ons voedsel, onze woning, woninginrichting en vrijetijdbesteding. Deze verscholen klimaatafdruk is de helft van het CO₂-verbruik van een huishouden.

Als ik zie wat ik aan goede bruikbare spullen vind bij de afvalcontainers stemt mij dat somber. Consumeren is de heilige norm. Wegwerpproducten zijn makkelijk. Maar een blikje frisdrank is energie-intensief en wordt éénmalig gebruikt. En vaak zijn de blikjes die ik opruim in mijn buurt ook nog half vol, wat zeg ik, soms zijn ze bijna vol. Wat een verspilling!

Consumeren, amusement, luxe en hedonisme, zo veel mogelijk op vakanti gaan, is voor veel mensen een levensdoel geworden in een leeg bestaan. Wat een domheid en armoede. Wie gaat ons een spiegel voorhouden? Misschien moet deze wereld ten onder gaan. Misschien verdienen we dat. Dat is ook eigenlijk wel onvermijdelijk in een dubbel vissentijdperk. Ik weet al hoe het zal eindigen. Op de Titanic werden vooral de eersteklaspassagiers gered. Cynisch: de rijke mensen die het meest vervuilen overleven de ramp.