Europa strompelt door

Valt de Europese identiteit uit elkaar?

De eenwording van Europa was na 1945 het antwoord op de twee verwoestende wereldoorlogen. Na de val van de Muur kwam de Europese in een stroomversnelling; Frankrijk gaf goedkeuring voor de Duitse hereniging onder voorwaarde dat de euro werd ingevoerd. Sindsdien komt het Europese project krakend tot stilstand.

Overal in Europa komen de democratische natiestaten onder druk te staan. Grieken zat vorig jaar in een dolle achtbaanrit. Onder het credo ‘stikken of slikken’ kozen de Grieken voor de euro. In Schotland stemde in 2014 een krappe meerderheid van 55% tegen de onafhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk en in hetzelfde jaar stemde in een referendum 80% van de Catalanen voor een afscheiding van Spanje. De Polen krijgen het benauwd na de Russische annexatie van De Krim in 2014 en sinds de conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid de absolute meerderheid heeft, morrelt Polen aan de rechtsstaat omdat de democratie een zwakke partij is tegen de machtspolitiek van Poetin. Ook de Hongaren kiezen met de nationalistische premier Viktor Orbán voor zichzelf. In Frankrijk, België en Nederland groeit de aanhang van de anti-Europese partijen: Front National, de Nieuw-Vlaamse Alliantie en de PVV. In de Zuid-Europese landen groeit daarentegen de aanhang van radicaal linkse protestpartijen: Podemos in Spanje en Syriza in Griekenland.

De vluchtelingenstroom van vorig jaar was een proef voor Europa. Kon het verenigde Europa met al zijn idealen dit probleem gezamenlijk oplossen? Europa zakte voor deze test. De Oost-Europese landen weigerden om hun deel van de vluchtelingen op te nemen, de Dublinverordening - waarin is geregeld welke staat in Europa verantwoordelijk is voor behandeling van een asielverzoek – werd door alle landen geschonden en het Verdrag van Schengen is de facto buiten werking gesteld. Zelfs het hyperhumane Zweden heeft grenscontroles ingevoerd: er wordt de komende maanden geen enkele vluchteling meer toegelaten.

Maar de grootste beproeving moet nog komen. Dit jaar mogen de Nederlanders heen mening geven over het Europese associatieverdrag met Oekraïne en de Britten gaan stemmen over het lidmaatschap van de Europese Unie. Voordat de Britten voor of tegen Europa kunnen stemmen, wil premier Cameron een grotere zelfstandigheid bedingen. Dit staat haaks op het ideaal van de Verenigde Staten van Europa. Als Cameron met lege handen thuiskomt, zouden de Britten wel eens kunnen kiezen voor een Brexit en dan zijn de poppen aan het dansen.

Alles wijst erop dat de wereldeconomie afkoelt en dat we wereldwijd een recessie induiken. De enorme schulden kunnen deze recessie wel eens in een depressie trekken met een massale werkeloosheid als gevolg. Mensen die wanhopig zijn, gaan op extreme partijen stemmen en wat gebeurt er dan? Blijft een depressief Europa tolerant tegenover moslims, tegenover zwakke broederlanden en is de euro in zijn huidige opzet te redden?

Het opvallende is dat zeer weinig mensen zich druk over de existentiële crisis van Europa. Voor veel mensen is de Europese eenwording een abstract begrip. Het argument van de voorstanders is dat de Europese Unie de vrede verzekert, maar inmiddels lijkt dit argument achterhaalt: de technocraten in Brussel roepen juist steeds meer weerstand op.
Europa moet zich de komende vijf jaar opnieuw definiëren. Op de volgende vragen moeten heldere antwoorden worden gevonden:

• Wat is Europa, wie is een Europeaan, wat is de Europese identiteit?
• Hoeveel niet-Europeanen kan Europa nog opnemen zonder verlies van de identiteit?
• Waar ligt de grenzen van Europa. Kan Turkije of Oekraïne wel of niet toetreden?
• Wat zijn de Europese waarden en hoe verhouden deze zich tot die van de islam? Kan Europa tolereren dat er in de Europese steden een soort enclaves bestaan van Arabische of Noord-Afrikaanse landen?
• Moet Europa zich gaan bemoeien met de chaos in Zwart-Afrika teneinde een massale vluchtelingenstroom uit Sub-Saharisch Afrika te voorkomen? En zullen de zwarten dit niet bekritiseren als neokolonialisme?
• Blijft Europa zich schuldig voelen over zijn verleden en in hoeverre belemmert dat een oplossing voor het Joods-Palestijns conflict en de integratie van zwarten in Europa?
• Wat is de macht van de natiestaat binnen de Europese Unie? Welke bevoegdheden blijven bij de nationale parlementen?
• Hoeveel speelruimte krijgt Rusland en waar ligt de grens van de Russische invloedssfeer?
• Welke rol speelt Europa in de wereld waar Amerika zich steeds meer richt op de verhoudingen met China? In hoeverre moet Europa op de Amerikanen blijven vertrouwen wat betreft de veiligheid?
• Kan, moet of wil Europa één buitenlands beleid, één leger en één asielbeleid invoeren?
• Hoe gaat Europa om met volkeren die zich willen afscheiden van hun moederland: de Schotten, Basken, Catalanen en misschien ooit ook de Vlamingen?
• Hoe kan de euro worden gered en welke landen zijn niet eurowaardig?
• Kunnen zwakke landen zoals Portugal, Bulgarije en Roemenië volwaardig lid blijven?

Als er geen heldere antwoorden komen, komen we in een doormodderscenario. In het uiterste geval kan het hele project uit elkaar vallen maar dat is niet waarschijnlijk. Frankrijk, Duitsland, de Benelux en Italië zullen elkaar niet loslaten, gewoon omdat economische samenwerking van landen met dezelfde soort economie zeer profijtelijk is.

De komende jaren zullen waarschijnlijk vele landen allerlei uitzonderingen gaan bedingen. Want de Europese regeringsleiders zijn streng maar als het kritisch wordt haalt men bakzeil. Niemand durft voorlopig een knoop door te hakken. De Engelsen kunnen kiezen voor een Brexit, maar daarna zullen Frankrijk en Duitsland door de pomp gaan en tegemoet komen aan vergaande Engelse eisen. Het gevolg is dat de Europese Unie een ondoorzichtelijke lappendeken wordt met noodverbanden en bypasses. En welke Europeaan gelooft er dan nog in zo’n eerloze en zielloze machinerie waar alle principes wijken voor een onwerkelijke droom van een vredig Europa?