De baard is terug

Daniel Craig hoeft in zijn personage als James Bond geen baard te dragen om een 'echte man' te zijn.

De postmoderne cultuur heeft een aantal symbolen en één daarvan is de haardracht. Vanaf de jaren zestig werd de haardracht een uiting van verzet tegen de burgerlijke conventies. Het begon met de vetkuif, daarna kwam het ‘langharig werkschuw tuig’, de punkers gooiden hier met nog een schepje bovenop met de hanenkam en ook de skinheads maakten met hun kale hoofd een statement. Al deze protestkapsels zijn inmiddels algemeen geaccepteerd en dat betekent dat de postmoderne cultuur zelf haar wilde haren is kwijtgeraakt en dit zien we in de populariteit van de baard.

De baard is vanouds het symbool voor mannelijkheid, ouderdom en wijsheid en met de terugkeer van de gezichtsbeharing groeit de postmoderne jeugdcultuur langzaam naar de volwassenheid. Het schoppen tegen de maatschappij maakt meer en meer plaats voor oude waarden zoals burgerlijke verantwoordelijkheid, ordehandhaving, kuisheid en traditionele rolpatronen.

Terwijl in het Westen de jeugd zich vrijvocht van de oude normen en waarden, ontstond in de Arabische wereld een protest tegen de lege kapitalistische consumptiemaatschappij en grepen de islamitische fundamentalisten terug naar de oude rolpatronen waarin de vrouw geacht wordt kuis te zijn en de man zijn baard laat staan. De kracht van de zelfbewuste jihadstrijders brengt de westerse beschaving in verwarring. Het lijkt wel of de westerse man zich bedreigd voelt en hier met zijn baard een antwoord op wil geven.

Maar er is meer aan de hand. Door de eeuwen heen was de man altijd trots op zijn baard. Tal van grootheden uit de geschiedenis hadden er een; van Abraham, Mozes en Jezus, tot Verdi, Darwin, Trotski, Lincoln en Freud. Toen de mens dankzij de modernisering steeds meer afstand nam van zijn wilde natuur, werd een gladgeschoren kin het symbool van properheid, beschaafdheid en een hoge sociale status. Met de hulp van de uitvinding van het veilige, handige scheermesje van Gillette werd de westerse man glad en geciviliseerd.

Mannen scheren hun baard alleen wanneer zij in een maatschappij leven waarin zij hun jeugdigheid willen benadrukken en willen laten zien dat zij het beest in zichzelf hebben getemd. Dit doen mannen alleen wanneer zij zich niet bedreigd voelen door de vrouwen. Alleen in een sterk patrichiale samenleving  zoals bijvoorbeeld in het oude Rome, durven mannen hun symbool van mannelijkheid te verwijderen.

Tot in de jaren zestig was de rol van de man duidelijk; waar de man woont draagt hij de kroon. Na de grote successen van het feminisme verloor de westerse man zijn dominante positie. Tegenwoordig houden de vrouwen hun eigen broek op, in het onderwijs presteren de meisjes beter dan de jongens, op het werk is de chef steeds vaker een vrouw en het lijkt een kwestie van tijd voordat ook de glazen plafonds bij de top van het bedrijfsleven worden doorbroken. Op school leren jongens dat hun bravoure niet op prijs wordt gesteld en dat ze moeten samenwerken. Het ideaal van de geëmancipeerde man werd de metroseksueel; een lieve zorgzame man die aandacht besteedt aan zijn uiterlijk, niet bang is om zijn vrouwelijke kanten te laten zich en een zacht en glad lichaam heeft.

De man kwam hierdoor in een identiteitscrisis. Is de metroseksueel niet een surrogaatvrouw? Een minder geslaagd kopie van de goede vrouwelijke eigenschappen? Wie is de man nog als een vrouw naast hem als gelijke komt te staan? De moderne man ging op zoek naar een nieuwe plaats in de samenleving en dit loopt gelijk met het volwassen worden van de postmoderne cultuur. Hierin moet de mannelijkheid een plaats krijgen. In dit proces moet de man zich afzetten tegen zijn concurrenten: vrouwen en homo’s en dat leidt soms tot homofobie en vrouwenhaat.

Ergens rond 2007 begon bij het grote publiek een kentering. Het televisiekanaal RTL 7 ging zich profileren met de slagzin Meer voor Mannen! De modieuze mannen lieten eerst hun stoppelbaard staan maar inmiddels wil een echte man pronken met een volle baard. En ook veel vrouwen beginnen die slappe watjes zat te worden. Zij verlangen weer naar een stoere man die zijn vrouw in bescherming neemt. De herboren man gaat nu in de tegenaanval en zal zijn natuurlijke positie gaan terugeisen.