Grote Arcana, de weg naar het licht

Het belangrijkste kenmerk van het leven is de drang om te groeien. Wat niet groeit verpietert en sterft af. De lichamelijke groei gaat van orde naar wanorde - ons lichaam veroudert - en de geestelijke groei gaat van wanorde naar orde - we worden wijzer en bewuster. Zie hier een spanning tussen jeugdige onervarenheid en gerijpte ouderdom. Dit spanningsveld stelt ons voor allerlei problemen. Steeds staan we voor uitdagingen; vanaf de geboorte tot de laatste ademsnik.

Elke situatie in het dagelijkse leven - hoe vervelend of banaal ook - kan ons dichter brengen bij het hoogste doel van het leven: zelfverwezenlijking. Ieder van ons heeft de diepgewortelde drang om een betekenis te geven aan zijn aanwezigheid. Telkens steekt die drang de kop op, stelt ons voor zware keuzen, zet aan tot actie en brengt ons op nieuwe paden. Door die nimmer versagende drang blijven we niet vastzitten in het bekende. Vrijwillig of gedwongen zetten we stappen die aanvankelijk moeilijk lijken of onzekerheid brengen, maar die achteraf belangrijke wendingen in ons leven blijken te zijn. De Grote Arcanakaarten symboliseren fases in de grote reis naar de zelfontplooiing.

Veel heldenverhalen, mythen en films gaan over een held die zijn 'schat' wil vinden en onderweg tal van tegenslagen moet overwinnen. De Grote Arcana vertellen zo'n verhaal met verschillende ontwikkelingsstadia in een mensenleven: van het prille sluimerende begin tot de terugkeer naar het al-bewustzijn. Een getrokken kaart zegt trouwens niets hoe ver ons bewustzijn is ontwikkeld.

Elke kaart van de Grote Arcana stelt een situatie voor met een opgave, een stukje van de weg die iedereen als mens moet gaan om zichzelf te vinden. De kaarten verbeelden zowel de spanning als de oplossingsrichting. Elke kaart geeft ons inzicht en raad om juist te handelen en verder te kunnen.

Elk leven kent zijn grote verhaal. Een goed verhaal laat zich in één zin samenvatten. Het sjabloon is: Op een bepaalde plaats en een bepaald tijdstip, ondergaat het leven van de protagonist een verandering waardoor hij/zij met een probleem geconfronteerd wordt dat hij/zij graag wenst op te lossen. Een levensverhaal met een groeiproces van A naar B bestaat in zijn eenvoudigste vorm uit vijf fases. De vijf (2+3) staat met zijn spanningen (2) en beweging (3) garant voor dynamiek.

De klassieke tragedie kent altijd de volgende vijf bedrijven: 1) expositie: de uiteenzetting van wat voorafgegaan is om wat volgt te kunnen begrijpen; 2) intrige: de verwikkeling van een probleem wordt geschetst; 3) climax: het opvoeren van de spanning door het toespitsen van het conflict; 4) catastrofe: hoogtepunt van de spanning en het begin van de ondergang van de held; 5) peripetie: de beslissende wending en de afwikkeling.

De vijf bedrijven zien we ook in de rouwverwerking: ontkenning, boosheid, (tevergeefs) vechten, verdriet, aanvaarding. Hier wordt soms nog de fase van de schok (De Dwaas) aan toegevoegd waarmee het proces begint. Een bevalling kent ook vijf fases: eerste weeën, ontsluiting, indaling, uitdrijving en de nageboorte. Groepen ontwikkelen zich volgens Oomkes volgens een patroon met de volgende vijf fases: oriëntatie of kennismaking, strijd om de macht, samenwerking, strijd om de intimiteit, harmonie. In een cyclus met vijf stadia zit een proces wat leidt tot een inzicht. Het is interessant dat de typische slaap van de mens bestaat uit vijf fases. Ook de ontwikkeling van menselijke relaties kunnen we vatten in vijf fases. Het begint met een enthousiaste kennismaking of verliefdheid, daarna leren we iemand beter kennen en schrikken we van iemands negatieve eigenschappen maar die bagatelliseren we. Daarna komt de fase van machtsuitoefening. We willen dat de ander verandert naar een ideaal. Dat roept uiteraard weerstand op en in de vierde fase ontstaat er een crisis waarbij men tot inzicht moet komen dat men de ander volledig moet respecteren zoals hij of zij is en als dat goed gaat ontstaat er in de vijfde fase een diepere vriendschap.

Groeiprocessen gaan dus in stapjes van vijf fases. Voor de Reis van de Held heb ik de Grote Arcana verdeeld in vijf groepen met elk vier kaarten welke ik heb vernoemd naar de bedrijven uit de Griekse tragedie. De Dwaas en De Wereld staan buiten het verhaal als de opening en de afsluiting. Hier volgt de reis van de Held.

De Held heeft een lekker leventje, maar achter de façade sluimert een diep verlangen naar een ander leven of - misschien komt de prikkel van buiten - dreigt er iets wat noodzaakt tot verandering. En dan ineens wordt het leven overhoop gehaald door een dwaas voorval. Hier komt De Dwaas in je leven. De Dwaas prikkelt je om het 'tweede keus'-leven te transformeren naar het 'eerste keus'-leven. Daar schrik je van omdat je leventje best wel comfortabel is en je hoopt dat de verstoring vanzelf wegebt. Maar De Dwaas heeft een gevoelige snaar geraakt waardoor je in de expositiefase je innerlijk gaat voorbereiden op een avontuur.

In de fase van De Magiër krijg je het euforische besef dat je Superman bent die zelfbewust in de wereld staat. Je stelt je voor dat je met je superkrachten jouw problemen overwint. Andere mensen spelen een bijrol: jij manifesteert je met heel je zijn. Tegenstellingen zie je nog niet omdat je helemaal vol bent van jezelf. Je bent met je volle bewustzijn aanwezig. Het is een belangrijke stap: je kan het!

In de fase van De Hogepriesteres ga je van de buitenkant naar jezelf kijken. Nu zie je ook de hindernissen, vijanden, weerstanden. De moed zinkt je in de schoenen. Alle dadendrang van De Magiër verdwijnt bij de verinnerlijking van De Hogepriesteres. Je wordt heel passief. Waarom nog verder gaan?

Maar dan ga je in de fase van De Keizerin jouw talenten ten volle inzetten met een brainstormsessie. In een creatief proces combineert De Keizerin de dadenkracht van De Magiër met de introspectie van De Hogepriesteres. De Keizer ten slotte toetst alle ideeën op haalbaarheid. Hij ordent en brengt structuren en dat geeft houvast.

In de vier fases van de expositie bereid je jezelf innerlijk voor met wilskracht, reflectie, plannen en realiteitszin. Dan ben je klaar voor de intrigefase waarin je gehoor gaat geven aan de oproep; een belangrijk overgangsmoment in het leven. Je verlaat je veilige omgeving en waagt de sprong naar het onbekende.

Wanneer je het moedige besluit neemt verschijnt er in de fase van De Hogepriester hulp. In verhalen vaak in de vorm van magische helpers, tovenaars, oude wijze mannen of een meester die de held aanmoedigt, onderwijst en traint. Ook vaak in de vorm van een wapen, een talisman of een inzicht wat de held van dienst kan zijn op zijn reis. De Hogepriester is een beschermende kaart van de Tarot.

De Hogepriester confronteert je met de diepere betekenis van jouw verlangen om een ander leven te gaan leiden. Wat is er verkeerd aan je huidige leven? Welke waarden heeft het gewenste leven? Wat wil je ermee bereiken? Kan je je straks wel identificeren met je nieuwe rol? Lastige ethische vragen waar je duidelijkheid over moet vinden.

Pas nadat je de zingeving aan je grote reis hebt kunnen geven kom je in de fase van De Geliefden. Je gaat je identificeren met je nieuwe rol, en emotioneel binden met je helpers. Je verzamelt de moed om je keuze dan eindelijk te maken: red pill or blue pill. De termen 'rode pil' en 'blauwe pil' verwijzen naar een scène in de film The Matrix uit 1999 waar de hoofdpersoon een keuze krijgt tussen de bereidheid om een verontrustende waarheid te leren kennen door de rode pil te nemen of in tevreden onwetendheid te blijven met de blauwe pil. Na de keuze van de 'rode pil' is er geen weg meer terug. Het avontuur begint. Je stapt over de drempel naar een nieuwe wereld.

In de fase van De Zegewagen trek je de wijde wereld in op zoek naar je schat. Je ontmoet bondgenoten en leert je vijanden kennen. Je zal moeten vechten maar ook innerlijk voer je een strijd om jouw driften, gedachten, behoeftes en emoties op een lijn krijgen. Als een wagenmenner moet je bewust jezelf onder controle houden om je wagen vooruit te krijgen. In dat proces maken we keuzen: bepaalde behoeften en innerlijke processen kan je functioneren danig dwarszitten en dat betekent dat je die het liefst tot zwijgen zou willen brengen. Het lastige is dat wat we van onszelf liever niet zien, en dus makkelijk verdringen nu juist niet kwijtraken. Onderdrukte gevoelens gaan in het onbewuste een eigen leven leiden en komen als angsten weer naar boven. Die oude angsten, die je in je oude 'tweede keus'-leven nog wel kon negeren (maar ook gevangen hielden) steken de kop op. Het is van het allergrootste belang om grip te houden op de onbewuste processen.

Luisteren dus naar signalen uit het onbewuste, luisteren ook naar je instincten, maar dan wel met je bewustzijn beslissen wat je met die boodschappen doet: Kracht. In de fase van Kracht leer je het dier in jezelf te temmen. De kaart toont ons een vrouw (symbolisch voor ontvankelijkheid) die de bek van de Leeuw (onbewuste krachten) kan openen en sluiten: luisteren als het kan en even laten zwijgen wanneer het moet. In die open wisselwerking tussen bewustzijn en onbewuste zal je je leven langzamerhand in een ander licht gaan zien, in een breder perspectief gaan ervaren.

Na de intrigefase heb je jezelf vereenzelvigd met je 'eerste keus'-leven, je bent onvoorwaardelijk het avontuur begonnen en hebt met vallen en opstaan geleerd om de onbewuste krachten die tegen je missie werken, onder controle te houden. Je hebt de eerste testen doorstaan en bewezen dat je je angsten de baas bent.

In de climaxfase raak je steeds meer vertrouwd met je nieuwe wereld waar andere wetten gelden. Je bent nu klaar om de wisselwerking te ervaren tussen jou en je omgeving. Er volgen nieuwe beproevingen.

Nu sta je er alleen voor. Waar de vorige fase begon met de inwijding van De Hogepriester moet je in de fase van De Kluizenaar zonder hulp jouw weg vinden. Je vraagt je af waar je aan begonnen bent. De nieuwe wereld ontvangt je niet met open armen, integendeel. Je raakt ontmoedigd en verliest overzicht. Je merkt dat je steeds weer in dezelfde patronen terechtkomt en dat gebeurtenissen zich herhalen, zij het met kleine variaties. Om verder te kunnen moet je nogmaals de vragen van de zingeving onder de loep nemen. Maar in tegenstelling tot de doctrine van De Hogepriester zijn de antwoorden op je vragen dubbelzinnig. Ze zijn afhankelijk van de context. De afzondering van De Kluizenaar geeft je de vrijheid, ruimte en onafhankelijkheid om je eigen antwoorden te kunnen vinden en om inzichten te krijgen die je naar je eigen waarheid kan leiden. Het is een confronterend psychisch proces dat je tot het inzicht brengt dat er een samenhang is tussen je eigen gedachten en dat wat je meemaakt. Meestal ben je je maar ten dele bewust van deze relatie en gebruik je deze vaak nog te veel in het eigenbelang ten nadele van anderen. De gevolgen hiervan merk je bij het Rad van Fortuin wanneer het noodlot toeslaat.

Het Rad van Fortuin brengt een onverwachte wending, meestal ongeluk. De voorzienigheid grijpt in om je karma te vervullen: de levenstaak waar je niet aan kunt ontkomen. De diepere boodschap van het ongeluk is het bewust worden van je eigen rol: kijk eens naar de onbedoelde bijwerkingen van je handelen. Kom je wel zo over als je meent? En heb je in de gaten dat je juist in situaties terechtkomt die je zo angstvallig probeert te vermijden?

In de fase van Gerechtigheid leer je te oordelen over je eigen handelen en verantwoordelijkheid te nemen voor je intenties en gedrag. Je kan niet meer langer leunen op anderen of anderen de schuld geven. Als je deze levensles niet zelf oppakt dan zal de Voorzienigheid over jouw oordelen. Je blijft dan steken in die steeds weer terugkerende patronen van onbewust handelen dat vroeger of later ten nadele van jezelf terugkeert. Maar als je integer handelt kom je in balans. Je begrijpt hoe jouw gedrag de wereld ten goede of ten kwade kan veranderen. Je ziet duidelijker de samenhang tussen je innerlijke tegenstrijdigheden en de wisselwerking tussen jou en de wereld. Je krijgt zicht op je beperkingen en remmingen (ook die uit het verleden doorwerken) en kan geleidelijk overtollige ballast overboord zetten. Niet door verdringing, maar door verwerking. Het inzicht in de wisselwerking van het ik en de wereld, het begrip van oorzaak en gevolg en het toelaten van het toeval of synchroniciteit, brengen je bij de transformatie van De Gehangene.

Opnieuw keer je in jezelf. De Gehangene verbeeldt het proces om de polariteiten - licht-donker, goed-fout, man-vrouw - van de andere kant kan bekijken. Vrijwillig of gedwongen keert de wereld zich om. Op de kaart hangt een man op zijn kop aan een kruis. Het beeld verwijst naar Odin, en andere mythologische figuren, die ondersteboven aan een boom hing. Het is de fase van de verpopte rups: de vlinder moet nog komen, en het proces onder de op-pervlakte is gaande, onzichtbaar en weg van de wereld. Allerlei uiterlijk vertoon van het leven is even niet belangrijk. In stilte doorleven wat verdrongen was, met inzicht en begrip en zonder zelfmedelijden (dat natuurlijk best wel eens de kop op steekt). Innerlijk verwerken van pijn en vooral uithuilen van oud verdriet en schoon schip maken horen bij deze fase, die je ook tot het inzicht kan brengen dat je bepaald gedrag moet afleggen, of dat een bepaalde manier van leven niet langer bij je hoort.

In een dramatisch verhaal is climaxfase de hel: eerst door God verlaten moederziel alleen, daarna getroffen door het noodlot, dan veroordeeld door een rechter gevolgd door gevangenschap. Pas nadat je de wisselwerking tussen ik en de wereld begrijpt en er bewust naar handelt, en nadat je de verantwoordelijkheid neemt voor je intenties en gedrag, en oude patronen loslaat, ben je klaar voor de volgende fase.

In de catastrofefase komt de grootste beproeving. Je moet laten zien dat je je lot hebt verbonden aan je levenstaak. Want zomaar je leven veranderen van A naar B lukt weinigen omdat leventje A best wel comfortbel was. Om echt te transformeren moet je je oude zekerheden opgeven. Waar zit je nog aan vast? Waar ben je bang voor? Wat zijn je stereotype reacties om je onzekerheid te verbergen? Hoe krampachtig ben je? In de fase van De Dood word je hiermee geconfronteerd. Als een rups na zijn metamorfose als een vlinder uitvliegt moet hij zijn cocon verlaten. In de fase van De Dood moet je oude maskers en patronen afleggen. Dat doet meestal pijn. Maar het gekke is - als dat eenmaal achter de rug is, voel je opeens een serene rust. Je hóeft opeens niet zo nodig meer actie te ondernemen, je kunt meer afstand nemen van emoties en gebeurtenissen: er komt evenwicht in de fase van Matigheid.

Je bent er bijna. Met De Dood heb je een identificatie met iets losgelaten. De ballast heb je losgelaten en dat geeft een zeker evenwicht. Niet het volkomen evenwicht, maar een nieuw gevoel van rust na verwerken, waardoor je jezelf en de wereld wat makkelijker kunt relativeren. Je zult in de fase van Matigheid ook merken dat je in staat bent warmer, eerlijker en liefdevoller naar anderen te reageren. Maar het is een nieuw verworven houding die nog makkelijk tot vluchtweg kan worden: we zien een engel en geen mens op het plaatje, en dat is een waarschuwing dat we ons makkelijk laten grijpen door een 'hoger gevoel', dat ons de illusie geeft dat we 'er al zijn'. Blijf je hangen in dit gevoel, dan zullen verdrongen inhouden en dingen waarvan je meende dat je die al wel verwerkt had, geleidelijk aan toch weer de kop opsteken en je brengen in de situatie van De Duivel.

De Duivel spreekt je aan op je zwakheden. Want je voelt je na het afwerpen van je oude patronen in de zevende hemel en nu belooft De Duivel dat je macht kan krijgen. Een onweerstaanbaar voorstel voor je ego dat nog steeds probeert vast te houden aan de verworvenheden van je oude leventje. Eigenlijk ben je al 'gestorven' en zit je in de schemerzone van Matigheid en nu komt De Duivel met de belofte dat je kan blijven leven met de macht van een godheid. Wat doe je? Kies je voor het pad van de Verlichting of val je terug in de Schaduw van je ego? Net als De Geliefden vraagt De Duivel om een keuze tussen de blauwe en rode pil: vasthouden of vernietigen van het ego. Als je de volle confrontatie aangaat met de doodsangst van je ego en bewust kiest voor transformatie, dan kan je opeens heel erg veranderen. Maar als je die confrontatie uit de weg gaat, dan zal je ego de macht overnemen en je terugwerpen op je oude gewoontes. Dat kan een tijdje voortduren totdat volslagen onverwacht De Toren alles omverwerpt.

Met De Toren stort je vertrouwde wereld met zijn veiligheid en comfort plotseling in elkaar. Je kan het bewust in gang hebben gezet of het overkomt je als een donderslag bij heldere hemel. Alsof de Voorzienigheid je een schop vooruit wil geven richting je levensdoel. Het verschuilen is afgelopen. Je leven ziet er opeens heel anders uit.

Na De Toren heb je de zwaarste beproevingen doorstaan en kom je in de fase van de wending. Er breekt een zekere rust aan. Je hebt een grote confrontatie met je onbewuste angsten achter de rug en hebt een beter onderscheid leren maken tussen jezelf en de buitenwereld. Je bent je bewust van jouw unieke plaats in de ruimte en tijd. Je weet dat je een ik bent met eigen verlangens en behoeften maar dat je ook met anderen moet samenleven. Je bent verantwoordelijk voor je eigen daden, maar niet voor het leed van de wereld. Rust en verinnerlijking zijn het gevolg: De Ster. Vanuit een inniger vrede met jezelf en de wereld, en een zekere aanvaarding dat de dingen anders kunnen lopen dan je in je hoofd had, komt er een soort rust tot stand die je ook minder beïnvloedbaar maakt. Het raakt je niet meer zo wat 'men' vindt en zegt. Het is het begin van een verinnerlijking die je tot de diepere lagen van jezelf brengt. Nu maniertjes en maskers grotendeels zijn afgelegd, ben je in staat om dieper in jezelf te duiken en te durven zien dat er nog heel wat verborgens en verdrongens ligt dat ongemerkt en onbewust je dagelijks leven lardeert. Zo kom je langzaam in fase van De Maan.

Onbegrepen, gekke, niet zelden beangstigende beelden komen nu tot je in dromen, gevoelens, emoties en projecties. Hoe vaak zie je niet dat er, als je al heel wat hebt uitgewerkt, opeens toch nog een paar heftige zaken en emoties op je pad komen? Oude problemen doen zich opnieuw voor, maar nu op een dieper niveau en met een ander gezicht. In deze fase moet je er anders mee omgaan dan in de voorgaande. Je kan namelijk niets doen met de confrontatie ermee. In de fase van De Maan moet je de beelden, angsten en gevoelens laten spreken. Geef die inhouden een plek in jezelf en accepteer ze als deel van je persoonlijkheid. Ze behoren tot de wereld die je kan helpen en waarschuwen, zoals ook dieren in sprookjes een waarschuwende rol spelen. Accepteer dat je geen greep hebt op deze irrationele en grillige beelden die diep in jou en in ieder ander mens leven. Durf ermee om te gaan. Pas dán kom je in de richting van echt heel worden, en bereik je de fase van De Zon.

De Zon zegt: Leer houden van jezelf, echt, dat is niet egoïstisch. Omarm het leven, dan zal het jou omarmen. Treed het vol vreugde, open en blij tegemoet! En blijf jezelf. Die vreugde zegt niet dat je geen verantwoordelijkheidsgevoel hebt en al evenmin dat je geen individualiteit hebt, of dat je nog maar een kind bent. Ontdek juist het kind in je en durf te spelen. Dat is voor velen van ons nog een hele opgave, maar een zeer noodzakelijke stap om weer verder te kunnen. Pas als je van jezelf houdt en jezelf kunt accepteren zoals je bent, kun je ook van anderen houden en hen in hun waarde laten. Dat schept een opening voor een diep gevoel van liefde voor je medemensen en het leven: je hebt je schat gevonden.

Bij het slot van de wending krijg je het gevoel dat je thuiskomt. Hoewel je tijdens je reis in stapjes bewuster werd is de fase van De Opstanding grootser. Wat je hier ervaart is een niet meer in gewone taal te vangen zin van het leven. Je ervaart, weet en voelt spirituele samenhangen tussen jezelf en de wereld. Vanuit een dieper innerlijk weten ben je veel beter in staat een leven te leiden dat wérkelijk bij je hoort. In deze fase ontdek je ook dat je onbewust al naar een bepaalde levensinvulling bent toegegroeid, en dat je onbewust al stappen in de richting van verwerkelijking hebt gezet. Nu ben je in staat die draad bewust op te pakken. Dat gaat veelal gepaard met een diep gevoel van vervulling. Met dit proces kom je bij het einde van je reis. Je hebt je doel bereikt in De Wereld.

Omdat je jezelf in een groter verband bent gaan ervaren, weet je dat het leven zowel dag- als nachtkanten heeft waarin vreugde en verdriet beide een natuurlijke plaats hebben. In de fase van De Wereld accepteer je het leven te nemen zoals het komt: Ja zeggen tegen de dingen die op je pad komen en je aanspreken, maar ook in de pijn en de emoties durven te duiken die bij het leven horen. Met De Wereld leef je vanuit je tenen en ben je mens in alle facetten. Vervelende ervaringen in het leven brengen je niet meer van de wijs, noch slaat je hoofd op hol door successen die je boekt, noch verlies je jezelf in pijn of vreugde. Ook in tegenspoed blijf je een gevoel van geluk voelen en een diepe liefde voor het leven en al wat leeft. Je danst door het leven, stroomt mee met wat komt, en wéét dat het goed is. Je accepteert dat het leven soms iets anders met je voor heeft dan je verwachtingen. Luisteren naar het geheel en meedansen met de - al dan niet onverwachte - veranderingen is de kracht van De Wereld. Je danst vanzelf naar jouw bestemming. Je bent één met de Wereld.

De Wereld is niet het einde. Je kan niet blijven in deze verheven staat. Je moet terug naar huis om met jouw verworven schat andere mensen te helpen en nieuwe ervaringen op te doen.

De Weg van de Held leggen we allemaal af maar de volgorde van de levensfases kan heel anders verlopen. Ook blijven we allemaal wel ergens tijdelijk steken, waardoor ons leven stokt. Dat zijn de momenten waarop de Dwaas kan inspringen om ons weer een zet vooruit te geven. Dat kan van binnenuit komen, maar eveneens door een voor ons onvoorziene samenloop van omstandigheden.