Waarheidsperspectieven

Er bestaan verschillende waarheidsperspectieven die elkaar uitsluiten maar elkaar ook kunnen aanvullen.

Metafysica

Spiritualiteit is typisch zo’n woord waar iedereen zijn betekenis aan geeft en hier geef ik mijn zienswijze op deze methode. Spiritualiteit gaat over het bewustzijn en het moeilijke is dat iedereen precies weet wat bewustzijn is, maar we zijn totaal niet in staat om het te analyseren. Toch zal ik in dit boek wat licht schijnen op dit mysterie. Ik geef nu een korte aanzet.

We weten zeker dat we tijdens onze droomloze slaap onbewust zijn en dat het bewustzijn tevoorschijn komt als we wakker worden. Dit gegeven vormt het uitgangspunt voor de eerste twee stadia (0 en 1) van de universele levenscyclus: afwezigheid en aanwezigheid.

Verder stel ik dat het bewustzijn een dualistische vorm heeft in de zichtbare stof en onzichtbare geest. De stof is een energetisch-materialistische substantie en de geest is een informatie-ruimtelijke substantie. Een mens bestaat uit een stukje van de stof en een stukje van de geest en deze afgescheiden stukjes noem ik lichaam en ziel. De ziel is de ruimte die het lichaam inneemt; het ruimtelijke lichaam. Vanuit deze begripsbepaling kunnen we onmogelijk de dieren als zielloze wezens beschouwen en dan is het de vraag of planten en bacteriën ook bezield zijn en zo ja, heeft de Zon of een edelsteen dan ook een ziel? Ik zal later uiteenzetten dat alle entiteiten – van atoom tot mens – bezield zijn met het verschil dat levenloze entiteiten onbewust zijn en organismen bewust, hoewel er binnen de organismen gradaties zijn: planten hebben een lager bewustzijn dan de mens. Het bewustzijn wordt wakker wanneer er een bepaalde organisatiegraad wordt bereikt. Dit is vergelijkbaar met een hemellichaam dat voorbij een bepaalde massa als een ster gaat stralen. Als een levenloze entiteit genoeg massa heeft wordt het een ster en als een levende entiteit voldoende informatie kan verwerken wordt het bewust. Spiritualiteit gaat dus over de drie-eenheid van bewustzijn, stof en geest. In hoofdstukken over de stadia 2 en 3 zal ik dit uitgebreid beschrijven.

De mens heeft een bewustzijn, lichaam en ziel en buiten de mens bestaat dezelfde drie-eenheid als het onpersoonlijke bewustzijn, stof en geest. Spiritualiteit zie ik als een strikt persoonlijke wisselwerking tussen het persoonlijke ik en het onpersoonlijke geheel. Spiritualiteit is niet overdraagbaar. Ieder mens heeft zijn gedachten, fantasie, dromen, gevoelens, zingeving, inspiratie, karma, aangeboren talenten maar hierover valt inhoudelijk weinig zinnigs te zeggen omdat spiritualiteit subjectief is.

Met de religies pogen we hier een concrete invulling aan te geven zodat we met een gezamenlijk referentiekader toch de spiritualiteit kunnen beleven in een geloofsgemeenschap. Het probleem met deze invulling is tweevoudig. Ten eerste is het bewustzijn subjectief en dus niet kenbaar voor iemand anders en ten tweede zijn alleen de stof en het lichaam zichtbaar en zijn de geest en ziel alleen indirect zichtbaar in de stof. Religies trekken echter de stoute schoenen aan en geven collectieve invullingen aan het subjectieve bewustzijn en de onzichtbare geest. Dit is per definitie onmogelijk en dus moeten zulke invullingen als een metafoor worden beschouwd. Over de geest kan geen objectieve waarheid worden geformuleerd waarover logisch denkende mensen het eens kunnen zijn. Ten diepste is spiritualiteit een persoonlijke ervaring welke niet kan worden gedeeld met andere mensen. Er kan alleen een persoonlijke band bestaan tussen de ziel en geest en tussen de stof en het lichaam. Spiritualiteit is een persoonlijke openbaring, een eenzame ondervinding van de essentie.

De spirituele methode om de wereld te begrijpen is een innerlijke beleving van de verbinding van het ik met de wereld. Dit doen we met ons bewustzijn. Dat is iets anders dan onze wil, emoties, gevoel of ons stemmetje in ons hoofd. Ons bewustzijn bezit het vermogen om hier naar te kijken. We kunnen ons bewust zijn dat we een bepaald verlangen hebben, dat we ons verdrietig voelen of onszelf horen praten. De vraag komt nu op wie we dan werkelijk zijn: datgene wat in ons opborrelt of het bewustzijn dat het waarneemt? Volgens de spirituele methode om tot de waarheid te komen is het bewustzijn je echte ik.

Deze methode is strikt persoonlijk en zodra er een geloofsleer, kerk of collectieve kennis insluipt, verliest de methode haar zuiverheid. Ook moeten we waken om spiritualiteit te verbinden met bovennatuurlijke krachten, paranormale gaven, occulte kennis, reïncarnatie etc. We kunnen alleen hier en nu bewust zijn. Later in dit boek zullen we zien dat we de transcendente wereld betreden na onze dood, maar we leven nu en we zijn niet dood en dus ligt de transcendente wereld voorbij onze waarnemingshorizon. Spiritualiteit is in wezen het bewust beleven van het nu. Iedereen heeft een bewustzijn en iedereen kan bewust prikkels ervaren en daar is geen hocus pocus voor nodig. De bewuste beleving vereist geen scholing, diepere kennis of bepaalde voorwaarden maar omdat veel mensen geconditioneerd zijn met de identificatie met gedachten en gevoelens, is het zuiver hanteren van de methode nog niet zo eenvoudig. Vraag je eens af, als iemand op bezoek is geweest, kan je dan nog herinneren welke kleren die persoon droeg, de tint van de huid, de non-verbale lichaamstaal, hoe je zelf reageerde op zijn of haar aanwezigheid, welke emoties, gevoelens en gedachten kwamen door de interactie in jou op, hoe was deze beleving? Dat zuiver waarnemen zonder te oordelen is de spirituele methode. Voor bewuste waarneming moeten we aandachtig onszelf waarnemen en dat is een activiteit die niet iedereen even goed beheerst. Mediteren is dan ook best moeilijk.

Wie via de spirituele methode tot kennis wil komen moet alleen de persoonlijke bewuste ervaring tot uitgangspunt nemen. Socrates beargumenteerde dat alle kennis die van buiten binnenkomt geen waarde heeft voor de innerlijke wijsheid; alleen de eigen ervaring leidt tot echte kennis. Zelfs onze eigen gedachten en gevoelens welke we als echt ervaren, zijn nog niet de waarheid. Alleen de bewuste waarneming ervan leidt tot een dieper inzicht. Om naar onszelf te kunnen kijken, moeten we ons losmaken van onze gevoelens en gedachten; we mogen ons er niet mee identificeren. Gedachten, verbeelding, fantasie zijn niet het werk van het bewustzijn maar komen voort uit ons verstand en ons lichaam. Een herinnering aan een vorig leven is geen bewijs voor reïncarnatie, het horen van stemmen in je hoofd is schizofreen, een bepaald voorgevoel is vaak ingegeven door angst en overal een betekenis achter zoeken – oorzaken van ziektes, ongelukken, moeilijke relaties, bovennatuurlijke krachten – is een spelletje van ons verstand. Ook intuïtie is iets anders dan spiritualiteit. Intuïtie is weten zonder denken (bij dieren noemen we het instinct) en het werkt wel beter als we bewust(er) zijn. Intuïtief handelen is iets dat onbewust opborrelt. Het bewust zijn is een zuiver aanschouwen van de situatie die nu de werkelijkheid is en als we ons verzetten tegen datgene wat is, zijn we op dat moment niet volledig bewust. Ook oordelen over een situatie is onbewust gedrag en voor het lijden in de wereld is mededogen het bewuste medicijn. Via bewust ervaren en handelen kunnen we de afscheidingen die we voelen met andere entiteiten voor zover mogelijk opheffen. Wie geen onbewust gedrag bij zichzelf toelaat, bereikt de staat van verlichting.

We kunnen alleen bewust zijn in het huidige moment. Spiritualiteit behelst het bewust accepteren van het nu. Als we via deze methode tot de essentie willen doordringen, bestaat alleen het Nu en is de kloktijd een illusie. Alles buiten het huidige moment is een door het verstand geconstrueerd verhaal over het verleden of een theorie over de toekomst. Zolang we niet bewust iets waarnemen bestaat er een filosofische wereld van mogelijkheden en op het moment dat we echt bewust iets horen, voelen, of zien storten alle mogelijkheden in elkaar tot een innerlijke realiteit in het nu.

Het bewustzijn moet niet verward worden met denkprocessen in onze hersenen, hoewel het hogere bewustzijn wel voortvloeit uit de verwerking van informatie in onze hersenen. In wezen is ‘denken’ iets anders dan ‘zijn’. Descartes’ beroemde frase ‘Ik denk, dus ik ben’ is een denkfout want de ‘ik’ die denkt, is niet dezelfde ‘ik’ die is. Een pasgeboren baby heeft geen gedachten en zal niet denken maar hij is er wel als bewust wezen. En als volwassene kunnen we zonder gedachten bewust aanwezig zijn als we bijvoorbeeld wandelen in de natuur. Veel situaties in ons leven kunnen we niet uitdrukken in woorden maar we kunnen het wel ervaren. Het luisteren naar muziek, de smaak van een appel, het gevoel van liefde, het bonken van je hart, de spanning van je spieren, de ervaring van kleuren, het gevoel van bewegen door de ruimte, dat is niet uit te drukken met woorden. Met ons verstand kunnen we de wiskunde leren maar we kunnen een blinde niet leren wat het betekent om te kunnen zien. We hebben een bewustzijn nodig om iets te voelen of een gedachte te kunnen hebben. Kan een gedachte überhaupt bestaan zonder een ik die deze gedachte kan waarnemen? Wie geeft er een betekenis aan de informatie die via onze zintuigen binnenkomen? Wie begrijpt de informatie? Dat is het bewustzijn. Ook dieren zonder hersenen reageren op hun omgeving en moeten een besef hebben van een ik in een omgeving.

De rol van het bewustzijn lijkt totaal passief maar dat is schijn omdat een bewuste waarneming aandacht vergt en dus een actieve handeling vereist. Als gevolg van een bewuste constatering kan een nog onbestemde mogelijkheid vaste vorm krijgen in de fysieke wereld. Bewustzijn schept orde. Dit is minder hypothetisch dan het klinkt. Het tweespletenexperiment (dat later aan de orde komt) ondersteunt deze aanname maar het bewijs is overal om ons heen. Alleen met bewuste aandacht kan een mens uit een stuk steen gereedschap vervaardigen. Alles wat wij maken vereist bewuste aandacht.

Als we aannemen dat het bewustzijn inderdaad de orde creëert, dan is dat in tegenspraak met wat de wetenschappers objectief waarnemen: in de natuur vervalt alles van orde naar chaos. Deze tegenspraak kan ik verklaren door te stellen dat het bewustzijn bij de levende wezens inclusief de mens, nog in een grote mate van onbewustheid verkeert en onbewustheid heeft geen of een laag vermogen om orde te scheppen. Wel zien we dat het niveau van bewustzijn bij levende wezens in de loop van de evolutie stijgt waardoor het leven op een gegeven moment het heelal bewust een richting kan geven. Dit kunnen we doen met de middelen die het bewustzijn tot haar beschikking heeft: aandacht, waarnemen, identificeren, resoneren, geloof en overstijgen (in het hoofdstuk van stadium 12 kom ik hier op terug). Dit is in een notendop wat ik beschouw als een zuivere vorm van de spirituele methode om tot begrip van het universum te komen.

In de praktijk is het begrip spiritualiteit vervuild met allerlei menselijke behoeftes, net als de religies zijn volgestouwd met maatschappelijke functies. Zo wordt spiritualiteit vaak geassocieerd met een warm bad gevuld met lachende dolfijnen, liefdevolle engelen, mysterieuze krachten, verlichte goeroes, transcendente ervaringen. Dit is meestal vluchtgedrag van mensen die een miserabel bestaan leiden. In de bewuste ervaring moet men juist de omstandigheden zoals deze zich nu aandienen in de realiteit – ongeacht of dit leuk of niet leuk is – aanschouwen en volledig accepteren en pas daarna ontstaat er innerlijke vrede maar dat betekent niet dat problemen, ziektes, ongelukken of de dood kunnen worden voorkomen. Spiritualiteit heeft niets te maken met het vinden van geluk of het afwenden van ongeluk.

Een andere bron van ruis in het begrip spiritualiteit is de verbintenis die wordt gelegd met de esoterie (ook wel occultisme). Esoterie betekent ‘het inwendige’ of ‘het verborgene’ en de aanhangers van esoterische bewegingen of filosofieën menen dat zij verborgen kennis en wijsheid bezitten over de mens en de kosmos. De keuze is ruim: alchemie, astrologie, antroposofie, druïden, esoterisch boeddhisme, gnosticisme, hermetisme, illuminati, kabbala, magie, mystiek, neoplatonisme, rozenkruisers, satanisme, soefisme, tempeliers, theosofie, vrijmetselarij, wicca, yoga, en nog vele andere. Deze stromingen bieden alternatieve manieren om kennis te vergaren. Zo zijn de handlijnkunde, numerologie, astrologie en enneagrammen methoden om het karakter en de levensloop te duiden, met iriscopie kan de gezondheidstoestand worden geduid, orakels zoals de runen, tarot, pendelen en I Tjing duiden een situatie met symbolentaal, met telepathie, helderziendheid, waarzeggerij kunnen mediums communiceren met de geestenwereld en met aardstralen, edelstenen, homeopathie, yoga, acupunctuur, rebirthing, reiki, shiatsu, gebedsgenezing en ayurveda kunnen ziektes en aandoeningen worden voorkomen en genezen. Daarnaast bestaan er nog allerlei alternatieve modellen over de ontstaansgeschiedenis van de kosmos en de mens, de plaats van de mens op aarde en de krachten in het heelal. Het geheel van al deze ideeën en technieken komt samen in de newagebeweging.

In mijn optiek is de spiritualiteit een methode om tot kennis te komen en de newagebeweging maakt de fout om deze methode te verheffen tot de enige waarheid. En dat is dom omdat elke methode haar beperkingen heeft. Wetenschap is een andere methode en veel esoterische kennis is niet te rijmen met empirische waarnemingen. Zo is het keer op keer bewezen dat de alternatieve geneeswijzen niet beter scoren dan het placebo-effect en dan moeten we gewoon de conclusie trekken dat alternatieve geneeswijzen fysisch niet werken. Er is nooit een bewijs gevonden dat horoscopen iets onthullen over het karakter en dus zijn horoscopen leuke vulling voor damesbladen. Met hulp van paragnosten is nog nooit een moord opgelost of een vermist persoon opgespoord. Paranormale verschijnselen moeten we met een korreltje zout nemen. Wanneer wetenschappelijke kennis in strijd is de esoterische kennis moet voor mij de esoterische kennis wijken.

Om spiritualiteit zuiver te beleven moeten de esoterische methoden louter als technieken worden gebruikt zonder er een rationeel verhaal aan op te hangen of zonder er diepere gevoelens er op los te laten. Spiritualiteit is alleen gebaseerd op subjectieve beleving en is niet overdraagbaar of uit boeken te leren. Als iemand een betekenis ziet in zijn horoscoop dan is dat alleen voor die persoon een waarheid, maar dit kan voor een ander persoon met min of meer dezelfde horoscoop geen betekenis hebben met als netto resultaat dat objectief gezien astrologie niet meer is dan pseudowetenschap. Alle esoterische technieken zijn hulpmiddelen om in contact te komen met de geest. De taal van de geest gaat met symbolen en elke nacht reist onze ziel door dromenland. Alle esoterische technieken zijn slechts metaforen die we niet letterlijk moeten nemen. In principe kan alles voor iemand een betekenis bieden – elk verzinsel, elk verhaal, elke gebeurtenis, gedachte, gevoel – en strikt genomen leiden de esoterische technieken eigenlijk van de essentie af omdat de meest zuivere vorm van de spirituele methode bestaat uit het aanvaarden van het nu.