Groeipijnen in markteconomieën

De vier fases van een zeepbel

De markteconomie is een dynamisch systeem waarbij de wisselwerking van allerlei factoren het onmogelijk maakt om betrouwbare voorspellingen te doen. De zeepbellen komen onverwacht hoewel ze door de kenmerken van massagedrag een vast patroon kennen.

De pioniersfase van een zeepbel is de periode waarin de ‘slimmeriken’ investeren. Zij zien al snel de potentie van een nieuw product. Het grote publiek is in deze periode nog niet bekend met het product. Vervolgens beginnen in de groeifase investeerders door te krijgen dat ze iets moois te pakken hebben en vergroten hun posities. Ook institutionele investeerders stappen nu in. Er kan eventueel een kleine daling plaatsvinden dankzij vroeg ingestapte investeerders die hun winst pakken. Vervolgens raken in de hypefase steeds meer mensen bevangen door een goudkoorts. Hoewel de prijzen door het dak schieten kan men zich in de euforie niet meer voorstellen dat de markt kan instorten. Men spreekt van een ‘nieuw paradigma’. Onertussen zijn de vroege en institutionele investeerders langzaam aan het verkopen. Op een gegeven moment houdt de stijging op en is het plafond bereikt. De zeepbel staat op het punt te barsten. Als de terugval intreedt zullen veel mensen in eerste instantie niet erkennen wat er aan de hand is. Vaak vindt er nog een klein herstel plaats voordat de echte daling begint. Als de markt dan echt in elkaar klapt verliezen veel mensen hun geld of worden hun producten waardeloos. Dit is ook het moment waarop de eerder uitgestapte investeerders de nu ondergewaardeerde producten terugkopen. De meeste investeerders zullen echter niet meer instappen in deze markt.

In een groeiende economie kan door de toenemende complexiteit chaos ontstaan.

Economische crises zoals zeepbellen zijn vaak het gevolg van een woekerende groei. Dat zit zo. De lancering van een nieuw product leidt aanvankelijk tot een hogere arbeidsproductiviteit en/of hogere winsten maar gaandeweg neemt de complexiteit toe, waardoor op een gegeven moment een systeem onvoorspelbaar wordt. Op dat moment raakt iedereen het overzicht kwijt. Denk maar aan een computer met steeds meer software en bestanden, of een huis met steeds meer spullen en apparaten. Er ontstaat dan op een gegeven moment een onbeheersbare toestand. Door de hoge concurrentiedruk kunnen sommige spelers de verlokking niet weerstaan om ‘vals’ te spelen. Op dat moment is het onvermijdelijk dat de economie zich chaotisch gaat gedragen. De kleinste verstoring kan dan een systeem doen inklappen. In de chaos ontstaat er ruimte voor innovatieve ondernemingen, die voorheen geen kans hadden. Als de crisis wordt aangegrepen om de problemen op te lossen en er de juiste stappen worden gezet om het oude systeem te revitaliseren, kan er een nieuwe orde ontstaan. Als men blijft vasthouden aan de oude patronen is er geen verjonging mogelijk en wordt een economie of bedrijfstak ‘chronisch ziek’ en soms krijgt uiteindelijk een technische toepassing een louter recreatieve waarde zoals het paard in de paardensport of de zeilboot in de watersport.

Een gevaar van een heel complexe maatschappij is dat door allerlei factoren de conjunctuurgolven steeds onregelmatiger worden met steeds meer heftige bewegingen. Op een gegeven moment blijft de economie steeds veranderen zonder ooit meer een evenwicht te vinden. Wanneer er in de chaos geen ‘reddende’ innovatie plaatsheeft, stort een economie in elkaar en neemt het de beschaving mee in haar val.