Mens versus Machine

Een machine kan niet denken en de eerste schaakcomputers uit de jaren tachtig bevestigden deze stelling. Ze bakten er weinig van, vooral hun eindspel was zwak. Schaken is een edele sport waar een machine te dom voor is … toch? In de vorige eeuw geloofden weinig schakers dat een schaakcomputer ooit de wereldkampioen zou kunnen verslaan. Ze sloten weddenschappen af met computerdeskundigen over de vraag of een schaakcomputer vóór het jaar 2000 de wereldkampioen zou verslaan.

Een groot publiek volgt aandachtig de wedstrijd tussen Deep Blue en Garri Kasparov in 1997. Tegenwoordig speelt een zakschaakcomputer uit de speelgoedwinkel sterker dan een grootmeester.

Op 11 mei 1997 gebeurde dan toch het ondenkbare. De Russische schaakgrootmeester Garri Kasparov – door veel mensen beschouwd als een van de beste schakers aller tijden – werd verslagen door de schaakcomputer Deep Blue. Overal ter wereld moesten schakers geldbedragen aan de computerdeskundigen overmaken. De mens was verslagen door een machine.

De winnaar was de Amerikaanse computerreus ibm. Al jaren daagden de Amerikanen de Rus uit. Steeds haalde de mensheid opgelucht adem als Kasparov had gewonnen. Na elk verlies gooiden de ingenieurs meer brute rekenkracht in hun computer. Deep Blue 2 beschikte over 30 processors en 480 schaakchips. Hiermee kon het tot 200 miljoen stellingen per seconde berekenen en 16-17 zetten vooruit ‘denken’. Dat ‘denken’ houdt in dat de computer alle mogelijke zetten uitrekent op de profeitelijkheid. Niet bepaald slim dus. De menselijke schaker doet dit niet omdat hij op grond van zijn ervaring miljoenen mogelijke zetten direct uitsluit. De mens gebruikt zijn hersencapaciteit - 10 tot 100 stellingen per minuut - voor de serieuze opties. De computer denkt dus dom, de mens denkt slim … gelukkig!

Toch vereist het winnen van een schaakspel een vorm van intelligentie en dus komt de vraag op of een computer in de toekomst net zo intelligent kan zijn als een mens, of zelfs nog slimmer. Mensen leren door hun ervaringen. Een zuigeling wordt dom geboren en door willekeurige bewegingen te maken leert een baby dat bepaalde bewegingen een nuttig resultaat opleveren welke worden vastgelegd. Computers zouden op een vergelijkbare manier kunnen leren door te ontdekken welke informatiepatronen iets nuttigs opleveren. Op deze manier kunnen computers leren gezichten te herkennen, te spreken en te bewegen als een mens. En omdat heel veel gedragingen van de mens bestaan uit aangeleerde automatismen, kan een computer aansprekend menselijk gedrag gaan vertonen. Maar waar het natuurlijk allemaal om draait is de vraag of een computer ook een vorm van bewustzijn zal krijgen. Alleen met een bewustzijn begrijpt en beseft een wezen wat hij doet en kan hij het automatisme van het aangeleerde patroon doorbreken.

Maar wat is bewustzijn? In de religies wordt het bewustzijn of de ziel als een absoluut onsterfelijk deel van de mens beschouwd. In sommige religies zijn ook de dieren en de levenloze natuur bezield en onderscheidt men niveaus van bewustzijn. Robots hebben in deze zienswijze een ziel en kunnen zich ontwikkelen van onbewust naar bewust. Sommige mensen menen dat een mensenziel bij een reïncarnatie zou kunnen indalen in een robot.

In de wetenschap is de gangbare opvatting over het bewustzijn dat het een emergent verschijnsel is. Emergentie is het verschijnen van eigenschappen die niet zichtbaar zijn als men alleen naar de losse onderdelen van een systeem kijkt. De kleur van een object is bijvoorbeeld niet te herleiden uit de losse atomen van een object. De vloeibaarheid van water ontstaat pas als een grote hoeveelheid watermoleculen een interactie aangaan. Veel wetenschappers veronderstellen dat het leven en het bewustzijn een emergent verschijnsel is. Hierdoor kunnen we het leven niet begrijpen vanuit de chemische reacties van organische moleculen of kunnen we het bewustzijn niet lokaliseren in de hersencellen. Als het menselijk bewustzijn een emergent verschijnsel is van onze hersenactiviteit, dan kan een neurale computer – een machine die werkt als het menselijke brein – in principe een bewustzijn krijgen. Veel mensen stellen niet de vraag of een machine tot leven kan komen maar wanneer dit zal gebeuren. Weinig mensen overzien de onvermijdelijke gevolgen.