Kreeft in de polder

Onze Koninklijke Luchtvaartmaatschappij geeft sinds de jaren vijftig aan haar businessclasspassagiers een cadeautje: een Delfts blauw porseleinen huisje gevuld met Hollandse jenever. De miniaturen zijn gemaakt naar een evenbeeld van een bestaand Hollands huis. Door de jaren heen zijn de huisjes zeer gewilde verzamelobjecten geworden waarin een levendige ruilhandel bestaat. De klantenbinding van onze nationale luchtvaartmaatschappij zegt iets over ons karakter. In de huizen zit de volksaard van Amsterdam, Holland en Nederland: kreeft.

Kreeft is het teken van huis en haard. De kernbegrippen van kreeft zijn geborgenheid, warmte, gezelligheid en huiselijkheid. Holland is een land van huizen. Het beroemdste Nederlandse boek heeft de titel Het Achterhuis. Een typische kreeftnederzetting is een cirkelvormig afgesloten dorp waar alle huisjes knus bij elkaar staan en – dat is belangrijk voor kreeft - zonder hiërarchie. Amsterdam is zo’n ‘dorp’. De stad heeft geen kastelen, mausoleums, woonkazernes, nee, de stad is beroemd om … jawel, haar huizen. Grote monumentale gebouwen zijn er op één hand te tellen. Voor kreeft geldt gelijke monniken, gelijke kappen. Alle huisjes – arm en rijk - moeten familiair gezellig door elkaar staan. Die sociale saamhorigheid zien we in het straatbeeld. De parels van de Amsterdamse School zijn woningen voor de arbeiders. In de vinexwijken is de minimale kavelgrote nagenoeg gelijk aan de maximale kavelgrootte. In Amsterdam zou een toerist de wijk ten zuiden van het Vondelpark kunnen typeren als een buurt voor de gewone middenstand. Zelfs de duurste panden in de Gouden Bocht ogen opvallend sober; het zijn groot uitgevallen Jordanese volkswoningen. Geen poeha, geen bladgoud, geen kapsones. In de ogen van kreeft is iedereen een ‘gewone volksjongen’.

De geliefde porseleinen KLM-huisjes (links) en de KLM-pandjes in de Oudezijds Armsteeg.

Het volkskarakter van Nederland kan verklaard worden met de mengeling van ram, stier, tweelingen en kreeft: individualistisch, koppig, open en gezellig. De Friezen zijn de rammen, Oost-Nederland is stier, Brabant en Limburg zijn tweelingen en het wezen van Holland en Zeeland is kreeft. Holland domineert in de Nederlanden. Het Koninkrijk der Nederlanden en zijn hoofdstad vallen onder het gesternte van kreeft met een ascendant van tweelingen.

Kreeft heeft leiderscapaciteiten. Wel wat indirect, maar zij is de ‘moeder des huizes’. Op de achtergrond stuurt zij haar man – die buitenshuis de baas mag spelen - in de richting die ze wil. Amsterdam was altijd lastig omdat kreeft soms haar grenzen stelt. Dat merkte minister Gerrit Zalm een paar jaar geleden toen hij Schiphol wilde privatiseren. Amsterdam vertikte het om zijn aandelen te verkopen; de kreeftstad van Holland kreeg haar zin. Het Hollandse tweelingenbloed uit zich in de handelsgeest. Tweelingen is de slimme zakenman die snel inspeelt op de geboden kansen. Dit sluwe van tweelingen zagen toen minister Wouter Bos in 2009 de abn amro Bank kocht uit de noodlijdende Belgische Fortis Bank. Bos had het gezonde deel uit de Fortis Bank geplukt. De Belgen verbaasden zich hoe die listige Hollanders hun dat weer hadden geflikt.

Kreeft is het teken van de familie. Nu zijn de Nederlanders niet zulke hele sterke familiedieren. Voor Japanners en Italianen is de familie veel belangrijker. In Nederland is de familie beperkt tot het gezin, die we de hoeksteen van de samenleving noemen. Familieaangelegenheden noemen sommige Nederlanders ‘sociale verplichtingen’. Het familiegevoel van kreeft zit vooral in het Nederlander zijn. Nederland is één grote familie. Kreeft bezielt alle Nederlanders tot één familie. De ramen zijn groot en de gordijnen staan open zodat iedereen bij elkaar naar binnen kan kijken. Het cameratoezicht is de postmoderne variant van dit volkse exhibitionisme. Binnen de veiligheid van hun familie durven de Nederlanders zich makkelijk bloot te geven want familieleden hebben toch geen geheimen voor elkaar? Nederlanders hebben weinig moeite met het inleveren van hun privacy omwille van de veiligheid. De Duitse bezetter kon zonder tegenstand de identificatieplicht invoeren. Nederlanders vertrouwen hun staat omdat de overheid het ‘familieorgaan’ is. Voorwaarde is wel dat de staat zich coulant gedraagt en niet te autoritair is.

Binnen haar familie kent kreeft geen rangen en standen. Holland is een egalitaire samenleving. Ook waterman ziet zijn medemens als zijn gelijke maar dat is een andere gelijkheid. Waterman vecht voor de gelijke ontplooiingsmogelijkheden voor elk individu. Dit betekent dat elk individu in een watermanmaatschappij vrij is om zich te ontplooien. Waterman accepteert excentriekelingen. Waterman is zelf een rare. Kreeft verdraagt geen vreemd gedrag. Nederlanders doen alsof ze tolerant zijn maar ze accepteren geen gedrag dat buiten de norm valt. Een typisch Nederlands spreekwoord is Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Je moet je dus normaal – conform de norm - gedragen. Gelijkheid voor kreeft betekent dat iedereen dezelfde normen en waarden deelt. Voor kreeft moet iedereen uit hetzelfde hout gesneden zijn. Familieleden staan genetisch dicht bij elkaar. Nederlanders lijken meer op elkaar dan ze denken. Meestal merken ze dat pas als ze in het buitenland zijn.

Het Boerengezelschap van Adriaen van Ostade. Kreeft voelt zich thuis in dit gezellige en rommelige tafereel van boeren in hun vrije tijd.

Het wezen van kreeft is bezielen. Hiervoor zoekt kreeft naar houvast. Geen materieel houvast, maar een emotionele binding: een norm. De normen zijn de ongeschreven leefregels. Wat mag wel en wat mag niet? Steenbok – oppositie kreeft – maakt wetten. De normen zijn een soort wetten, maar de norm zit meer in de ziel ingebakken. Hollanders kunnen met gemak wetten aan hun laars lappen maar de norm is heilig. Hollanders beschouwen het als een deugd om altijd de waarheid te vertellen, ook al is die nog zo pijnlijk. Dat is de norm. Voor buitenlanders die zich niet aan deze norm houden, kan een Hollander weinig respect opbrengen. Omdat de normen zo onderhuids zitten ingebakken, heeft de Hollandse kreeft nogal eens de neiging om haar norm als universeel te beschouwen. Want kreeft bepaalt dé norm. En daarom denken de Hollanders dat zij het gewoonste volk van de wereld te zijn. Hun volkscultuur is niet bijzonder, sterker nog, veel Nederlanders ontkennen een Nederlandse volksidentiteit. Dé Hollandse identiteit bestaat niet – want dat is immers gewoon de norm voor iedereen – maar de Marokkanen, Turken, Chinezen, Amerikanen, ja die zijn natuurlijk wel vreemd, dat zijn buitenlanders met een afwijkende cultuur. Omdat de ontkenners van de Nederlandse identiteit het Nederlandse volk niet wil afbakenen (ze ontkennen hiermee het wezen van kreeft die grenzen stelt en de ziel afbakent) projecteren zij de Hollandse normen over alle wereldburgers. De ontkenners prediken een morele superioriteit: Wij Nederlands doen alles beter. We zeggen het niet, maar we vinden het wel.

De buitenlanders doorprikken de beklemmende Hollandse moraal. De Engelsen kennen vele uitdrukkingen waarmee ze de Nederlandse zwakheden blootleggen. Dutch betekent na Hollands of Nederlands ook vals of verkeerd. De term Double-dutch betekent spreken met twee tongen. Dutch threat is een traktatie die door de ontvanger zelf moet worden betaald. Go Dutch: ieder betaalt zijn eigen drankje. Dutch auction: verkoping bij afslag. Dutch courage: lafheid. Dutch crossing: scheef oversteken. Dutch comfort: schrale troost. Dutch concert: kolereherrie. Dutch gold: klatergoud. Dutch oven: scheten opsparen onder de deken. Dutch disease: Amerikaanse term voor het pacifisme uit de jaren tachtig. Talk like a Dutch uncle: een zedenpreek houden. I’m a Dutch if… : Ik laat met hangen als ... Toch beschouwen onze Angelsaksische buren de Nederlanders als het volk dat dicht bij hen staat. Nederlanders en Engelsen delen dan ook dezelfde Germaanse wortels.

Veel Nederlanders doen onverschillig over hun identiteit. Een sterk nationaal bewustzijn heeft zich nooit in de Nederlandse volksziel genesteld. Geen volk ter wereld gaat zo onverschillig om met zijn eigen taal. De kennis van de vaderlandse geschiedenis is van een bedroevend laag peil. Het eerste couplet van het Wilhelmus uitzingen, is voor menig Nederland een hele opgave. Nederlanders gaan er prat op dat ze een heel gewoon volk zijn. Als volk hebben ze weinig behoefte aan groteske symboliek en nationale trots. En ondanks deze desinteresse in het moederland heeft Holland een rij symbolen waar menig land jaloers op zou zijn. Ik noem de dijken, polders, grachten, koningshuis, schaatsen, drop, koeien, kaas, klompen, molens, tulpen, Delfts blauw, de Hollandse schilders, maar ook de coffeeshops en de Amsterdamse Wallen. Die iconen zijn mooi voor de handel maar verder laat het de Nederlander koud. Het zwakke nationale bewustzijn is met tweelingen en kreeft te verklaren. Tweelingen is als een puber zo nieuwsgierig. Hij heeft nog geen vaste identiteit. Tweelingen kopieert makkelijk andermans gewoonten. Wat tweelingen leert, kapselt kreeft in de ziel. Kreeft geeft iets een ziel maar ze kan daar nog geen sterk zelfbewustzijn uit halen. Leeuw is het teken na kreeft. Nadat kreeft iets een ziel heeft gegeven kan leeuw gaan stralen.

Er zijn twee waarden waar de Nederlanders wel trots op zijn: de tolerantie en de vrijheid. En dat zijn nou net twee dingen waar kreeft weinig mee heeft. Ja, moeder kreeft tolereert veel van haar eigen kinderen, maar ze stelt ook harde grenzen. En vrijheid tolereert kreeft alleen binnen haar eigen familie. Dat de Nederlandse zwartekousenkerk vrouwen discrimineert, is acceptabel omdat de streng gereformeerde gelovigen behoren tot het eigen volk. Als de moslims vrouwen discrimineren, is dat voor kreeft een heel ander verhaal. Dat is ontoelaatbaar. Ook het geweld van de eigen Hollandse voetbalhooligans ziet kreeft veel makkelijker door de vingers dan dat van Marokkaans straattuig. Kreeft is zacht voor de eigen familie maar hard voor de buitenstaanders.

Binnen haar familie tolereert kreeft geen vreemdeling. Ja, de enige vreemdeling die welkom is, is Sinterklaas en zijn zwarte hulpjes. Kreeft is gastvrij maar niet vrijblijvend. Kreeft dwingt de vreemdeling tot een keuze: assimileren of emigreren. Waar in de omringende landen een buitenstaander een grote kans heeft altijd een outsider te blijven, sluit kreeft de vreemdeling binnen haar familie. Wanneer kreeft eenmaal iemand heeft geaccepteerd wordt die persoon net zolang gepokt en gemazeld totdat die een volwaardig familielid is. Kreeft dresseert. Ze werkt in op het gevoel. Ze stelt grenzen en normen. Want binnen de familie dien je je aan de familiecodes te houden. Met een bescheiden maar toch vastbijtende kracht kookt kreeft elke vreemdeling gaar tot haar familie. Door die stille insluitende kracht, noemen veel immigranten zich binnen enkele generaties Hollander.

Het bezielen gaat met de Stille Kracht. Alle maatschappelijke problemen worden zonder veel confrontaties opgelost. Politici haasten zich altijd om te melden dat ze begrip hebben voor een probleem. Elk verzet verteert kreeft met soft power. Het gevolg is dat Nederland saai is. Stakingen duren hooguit een paar dagen. De protestgeneratie uit de jaren zestig zijn de bobo’s van vandaag. De Molukkers die in de jaren zeventig treinen kaapten heeft kreeft al weer in het gareel gekneed. De krakersrellen uit de jaren tachtig waren even schrikken maar kreeft heeft met de stadsvernieuwing en inspraak het verzet allang gedoofd. Met de inkapselmethode wordt alle tegenspraak onzichtbaar maar toch dwingend verteerd in de gehaktmolen van kreeft. Het gevolg van al dat inkapselen is dat het volk dezelfde normen en waarden deelt. Tolerantie is een aangenaam bijproduct. Want op voorwaarde dat iedereen hetzelfde denkt en er hetzelfde uitziet is een beetje afwijkend gedrag aanvaardbaar.

Kreeft neemt niet elke vreemdeling op binnen haar familie en niet alle immigranten laten zich inkapselen. Het helpt voor kreeft als de nieuwkomers op de eigen familie lijken. Het was in de zestiende eeuw dan ook makkelijk voor kreeft om honderdduizend Vlaamse immigranten op te nemen. De Joodse immigranten weken meer af van de norm en de Joden deden geen afstand van hun identiteit. De Joden werden gedoogd met een milde vorm van apartheid. Dit was acceptabel omdat de Joodse minderheid nooit meer dan enkele procenten van de totale bevolking uitmaakte. Tegenwoordig zijn de moslims de nieuwe Joden. De moslims kunnen niet zoals bijvoorbeeld de Polen binnen de Hollandse familie worden opgenomen. De Turken en Marokkanen laten zich niet fijnprakken door kreeft en ze willen geen afstand doen van hun cultuur. Zoveel afwijkingen is te gortig voor kreeft. Zij stelt grenzen, genoeg is genoeg en vol is vol. Kreeft heerst in ons lichaam over de maag. Als de maag het genuttigde voedsel niet bevalt, kan het autonoom besluiten om de rotzooi uit te braken. Kreeft bezit het vermogen om alle onwelwillende moslims het land uit te gooien. Een mildere variant hiervan is het gedogen van de moslims als een zuil. Want het blijven voor kreeft buitenlanders.

Met dezelfde insluitende kracht heeft Nederland zich zijn symbolen eigengemaakt. Alle iconen van Nederland komen van oorsprong uit het buitenland. De koe met haar melk en kaas is al duizenden jaren geleden in het Midden-Oosten gedomesticeerd. De fiets is uitgevonden door een Fransman of Engelsman. De aardappel komt uit Zuid-Amerika. De oer-Hollandse klomp komt waarschijnlijk uit Frankrijk. De windmolen kwam van oorsprong uit het Midden-Oosten en is via Spanje naar Holland gewiekt. De tulp groeide oorspronkelijk in Turkije. Delfts blauw is een imitatie van Chinees porselein. Sint-Nicolaas is van oorsprong een Turkse bisschop. Kreeft heeft deze vreemde elementen volledig bezielt als zijnde typisch Hollands. Kreeft zet nu de laatste puntjes op het inkapselen van de nasibal en de nederwiet.

Kreeft is de empathische leider die zoekt naar de consensus. De kreeftleider staat niet boven het volk, integendeel. Premier Kok kon op sympathie rekenen met zijn afwijzing van grandeur. Het liefst ging hij met de tent op vakantie en at hij ’s middags zijn eigen thuisgesmeerde broodjes kaas met karnemelk. Minister Piet Hein Donner die gewoon op de fiets naar het Binnenhof reed, kon ook een potje breken. En minister-president Jan-Peter Balkenende werd gewaardeerd om zijn bescheidenheid en zelfs zijn stunteligheid vonden de Nederlanders stiekem prettig. De joviale Mark Rutte bezit het gewaardeerde talent dat hij met iedereen praat alsof het zijn buurman is. Mark heeft een hekel aan dikdoenerij dat hij aanduidt met het ‘Grote Dikke Ik’. Je mag succesvol zijn maar je mag je nooit groter voelen dan een ander. Ook het staatshoofd dient zich bescheiden te gedragen. Het protocol (steenbok) werkt de Nederlander op de lachspieren. Koningin Juliana had een hekel aan ‘protocol en pompeus gedoe’. Ze wilde worden aangesproken met mevrouw. Ze deed zelf haar boodschappen waarbij ze in de winkel het liefst achteraan de rij wachtenden aansloot. Met deze houding was ze waarschijnlijk het populairste lid van het Oranjehuis ooit. Een uitzondering op de ‘doe maar gewoon’-mentaliteit was Pim Fortuyn. De flamboyante homoseksueel had een butler, een Bentley met chauffeur, twee schoothondjes, een maatkostuum en een uitsproken kaalgeschoren hoofd. Meesterlijk zette hij de afstandelijke Ad Melkert neer als een regent (steenbok). Toen hij ook nog riep Ik word de nieuwe minister-president, besloot een dierenactivist dat het maar afgelopen moest zijn moet zoveel verwaandheid.

Kreeft kneedt haar familie tot een pulp: een waterige substantie waarin alle hiërarchieën en verschillen zijn genivelleerd. Een Nederlander mag zichzelf zijn, maar niet te veel afwijken van de norm. Afwijkingen tolereert kreeft niet. Het toverwoord van kreeft is nivelleren. Een vaak aangehaalde uitdrukking in dit verband is steek je hoofd niet boven het maaiveld. Elke Nederlander die iets groots wil verrichten, loopt tegen deze eigenschap aan. Dat gladstrijken geeft wel eens een beklemmend gevoel. In Holland is excentriciteit ongewenst. Het verschil tussen de hoogste en laagste inkomens mag niet te groot zijn. Rijke Nederlanders zijn er wel, maar ze mogen dat niet te veel etaleren. In de Gouden Eeuw had de rijkste Amsterdamse familie slechts vijf personeelsleden in dienst. De herenhuizen aan de Amsterdamse grachten tonen een ingetogen rijkdom. De zwakken profiteren hiervan. Want aan de onderkant trekt kreeft de zwakkeren omhoog. Door de eeuwen heen was in Holland de zorg voor de zwakkeren ruimhartig in vergelijking met de omringende landen. Moeder kreeft zorgt goed voor haar kroost.

Toen was geluk heel gewoon. Modelwoning in de Pieter van der Werfstraat in Amsterdam. Datering: 1956. Deze woningen van architect Merkelbach waren met volop ‘licht, lucht en ruimte’ een verademing bij de oude bedompte volksbuurten.

Met een krabbenmentaliteit trekt kreeft de sterken naar beneden. Op de Nederlandse scholen worden kinderen die bovengemiddeld presteren, door hun klasgenoten weggezet als uitslovers of studiebollen. Hoogbegaafde kinderen zijn in Nederland probleemgevallen. De toptalenten krijgen in Nederland niet de waardering en aandacht die ze wel in het buitenland krijgen. Aan de andere kant krijgen de zwakbegaafde kinderen in Nederland veel aandacht. Ze moeten zoveel mogelijk meedoen met de rest. Het betekent dat voor de rest desnoods de norm omlaag wordt bijgesteld. Het gevolg van de zesjescultuur is dat Holland een land is van de middelmaat.

Door deze behoefte aan de gemene deler, is kreeft het teken van het gewone volk. Waar in de Engeland de middenklasse zich richt naar de upper classes (denk aan Keeping Up Appearances met Hyacinth Bucket ‘pronounced as bouquet’), zijn Nederlanders met sterallures verdacht. Bekende Nederlands die gewoon blijven – zoals André van Duin of Mies Bouwman – krijgen de publieke goedkeuring. Johan Cruijff werd het nationale orakel omdat hij op zijn manier een gewone Amsterdammer bleef. André Hazes bleef de gewoonheid zelve. Hij werd geëerd met een standbeeld. Een type als Jan Mulder vinden veel Nederlanders geweldig. Hij doorbreekt het protocol (steenbok) door iedereen te jijbakken.

Kreeft omarmt het gewone volk. Holland is een land met een brave burgercultuur. De volkscultuur is de norm. Het mag tikje een plat. Nederlanders mogen alleen gek doen als het volks is. De Oranjekoorts mag omdat iedereen het doet. Veel bn’ers zijn populair vanwege hun volksheid: ‘Geer en Goor’ ik heb hier de kracht niet voor, Patty Brard voor kijkcijfers zet ik mijn kut open, koning platheid Jensen, de asociale Tokkies, de bewoners van het Big Brother-huis of de Gouden Kooi. Je hoeft niets te kunnen, als je maar niet te veel kapsones hebt en een gewone volksjongen blijft. De familie Flodder werd een hit omdat de volkse typetjes de hogere standen belachelijk maakten.

De combinatie van ram (Friesland) en kreeft (Holland) lijkt zich te uiten in een volkse (kreeft) directheid (ram). Hollanders stonden al in de Middeleeuwen bekend als onbeschaafd, ongemanierd, bot, lomp en horkerig. Nederlanders zijn er trots op dat ze niet om de hete brij heen draaien. Waarom zou je de dingen elegant en genuanceerd brengen als het ook zoveel eenvoudiger kan? Nederlanders beginnen een gesprek vaak meteen met wat hen bezighoudt en wat ze belangrijk vinden. Ze geven snel, duidelijk en ongevraagd hun mening en hebben er geen moeite mee om de gesprekspartner te vertellen dat die ongelijk heeft, het fout ziet of dat het gewoon niet waar is wat deze zegt. Als een Nederlander iets wil weten vraagt hij het dat, ook als het om persoonlijke of confronterende zaken gaat. Bij een ontwijkend antwoord wordt de vraag nog pregnanter herhaald. Dit is mits de toon niet te onaardig is, niet onbeleefd. Voor een Nederlander is dit alles volkomen normaal. Voor een buitenlander is de Hollandse directheid vaak een schok.

Kreeft zorgt goed voor haar familie. De verzorgingsstaat kan je wel overlaten aan moeder kreeft. Af en toe is ze misschien even streng, maar meestal is ze zacht van binnen. Kreeft verzorgt haar kindertjes van het wieg tot het graf. Het begint al bij de peuters. Elke buurtje heeft een zandbank en klimrek met rubberen tegels voor de tere kinderhuid. Ook de huisartspraktijk, de supermarkt en de gemeentelijke instellingen hebben een speelhoekje voor het kroost. De pubers die te oud zijn voor het Jeugdjournaal hebben skaterbanen en hangplekken. De gemeente Delfzijl signaleerde nog een gat tussen de wipkip en het jeugdhonk. Hiervoor hebben ze de zwembaden voorzien van vrijhokjes, waar de jongelui mogen knuffelen. Als er dan nog een probleempje is, is er altijd nog de kindertelefoon. Ook de volwassenen worden in de watten gelegd. De sociaal zwakkeren knutselen in hun buurthuis. De uitkeringstrekkers hebben hun gratis krant. Natuurlijk zijn er allerlei overlegorganen zodat elk opkomende irritatie kan worden uitgepraat. De scholier heeft zijn leerlingenraad, de student zijn universiteitsraad, de werknemer zijn ondernemingsraad, de ouders hun oudercomité, de zieken hebben hun patiëntenverenigingen. Ook de junkies zijn verenigd in de Junkiebond, verder is er de Bond van Wetsovertreders en de Bond van Prostituébezoekers. Het zijn aanvaardbare gesprekspartners voor de overheid. Elke stem moet worden gehoord. Zodra politici maar enigszins twijfelen over het draagvlak voor hun beleid, zwakken ze hun plannen af of compenseren ze iedereen die wordt benadeeld. Zo kon minister-president Kok de hsl-lijn alleen maar door het Groene Hart aanleggen met een peperdure tunnel onder een weiland. Nederland is het land waar treinen onder het weiland rijden omdat anders het weiland visueel wordt aangetast. Het kost wat, maar iedereen was tevreden. Kreeft geeft elke minderheid zijn plekkie. Krakers wonen antikraak. Kunstenaars hebben broedplaatsen. Graffitispuiters mogen kliederen op officiële spuitmuren. Mishandelde vrouwen kunnen terecht in een ‘blijf van mijn lijf’-huis. Voor fietsers zijn er langeafstandfietsroutes en de Fietsersbond waakt over de kwaliteit. Voor de hoeren is er de tippelzone en het oudste beroep is zelfs gelegaliseerd. Voor blinden zijn er speciale oriëntatiebanen in de stoep en verkeerslichten met auditieve signalen. De roker heeft op het perron zijn rookzuil. De junkies kunnen scoren in een ‘gebruiksruimte’. Voor de viervoeters zijn er uitlaatstroken. De wilde dieren hebben wildtunnels en voor de wandelaars zijn er stiltegebieden. De homo’s ontmoeten elkaar op cruiseplekken en de recreant heeft zijn recreatiegebieden. De Nederlander beschouwt het pamperen inmiddels als een recht. Balorige jongeren roepen dan ook zonder gêne dat ze rotzooi trappen omdat er niets voor hen is geregeld. Voor elk maatschappelijk ongenoegen is er een pragmatische oplossing. Scholieren hebben een strippenkaart voor hun baaluurtjes. Junkies krijgen gratis methadon, naalden en zelfs heroïne verstrekt. Gevangenen krijgen gratis condooms. Al dat betuttel is geregeld in beleid. Het jargon is komisch. Een minister zegt op werkbezoek over de aangehoorde kritiek ‘dat nemen we mee’ of ‘dat heeft onze aandacht’. Maar misschien gaat hij zelfs verder met de toezegging van een ‘inspanningsverplichting’. Het kan ook zijn dat hij eerst moet overleggen met de ‘sociale partners’ of ‘het maatschappelijke middenveld’ want we willen geen ‘Amerikaanse toestanden’. Kortom, Nederland is een paradijs voor mensen die zich laten bemoederen.

Om de tekens te begrijpen kan men ook naar het tegenovergestelde teken kijken. Voor kreeft is dat steenbok. Steenbok kan alleen gedijen in een hiërarchische maatschappij met rangen en standen. Verantwoordelijkheidsgevoel, plichtsbesef, gehoorzaamheid aan de autoriteit zijn voor steenbok heilig. Kreeft gruwt hier van. Een echte standenmaatschappij met grootgrondbezitters heeft Nederland nooit gekend. Alleen voor de dijkgraaf was er respect. De rest van de adel was net zo verdacht als de drugsbaronnen, saletjonkers en moraalridders. Waar vorstenrijken elders in Europa hun hoofse, aristocratische en hiërarchische cultuur koesterden, gingen de Lage Landen prat op hun egalitaire denken. In het buitenland staan veel hoofdsteden vol met potsierlijke gebouwen die de staatsmacht uitstralen. In Nederland is dat taboe. Nederland heeft geen traditie met monumentale gebouwen. Ambitieuze projecten stranden vaak in de Hollandse zuinigheid. Alleen een Nederlander verzint de symbiose van een stadhuis met een opera. Over de Stopera zei Geert Mak dat het gebouw een uitstraling heeft van een ikeabank. Kreeft mist het gevoel voor plechtstatigheid. Er is in Amsterdam geen avenue of een deftig plein te vinden waar steenbok een fatsoenlijke parade kan afnemen. Nederlanders zijn wars van de autoriteit. Een ambtsdrager tutoyeren is normaal. Een politieagent mag vooral niet denken dat hij boven de burger staat. Kreeft beschouwt al haar familieleden als gelijk. Binnen de familie zijn er geen harde regels. Je mag de wetten in jouw voordeel uitleggen, zo lang het maar goed voelt. Ook voor de volkse geneugten zoals de coffeeshop en de raamprostitutie wordt een oogje dichtgeknepen. Dit slappe gedogen zou steenbok nooit kunnen tolereren. Met al die wetteloosheid is het een wonder dat het allemaal nog goed gaat. Het geheim is dat kreeft ongemerkt elke Nederlander heeft gedresseerd met haar normen en waarden.

De zachte kreeft hekelt het militarisme. In de vorige eeuw zagen gezonde Hollandse jongens het als een geuzendaad om met opzet voor militaire dienst te worden afgekeurd vanwege S5, de slechtste score op de schaal van geestelijke stabiliteit. Helden hebben het moeilijk in het Nederland. Michiel de Ruyter, Maarten Tromp en Piet Hein werden neergezet als echte volksjongens. Maar zij kwamen enigszins in diskrediet toen er een schaamte ontstond over de slavenhandel en het Nederlands imperialisme. Koning Willem I was ronduit een slecht militair. Militairen uit die tijd noemden hem laf. In 1807 kwam hij voor de Pruisische krijgsraad. Alleen Nederland kon een haas als hij als koning kiezen. Een held die echt van zijn sokkel is gevallen is Joannes van Heutz, die rond 1900 leiding gaf aan de bloedige pacificatie van Atjeh in Nederlands-Indië. Koningin Wilhelmina eerde hem nog in de dertiger jaren met een monument. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij bij het grofvuil gezet als een imperialistische boef. Want de Nederlanders klopten zich toen op de borst dat zij een vredelievend volk waren dat ‘polderend’ de problemen oplost. Met deze strategie zou Dutchbat in Srebrenica de strijdende partijen in de Joegoslavië-oorlog uit elkaar houden. Deze naïeve houding liep uit op een drama. Alle negatieve karaktertrekken van kreeft werd het onfortuinlijke Dutchbat fataal: weifelend optreden, angst voor confrontatie, gebrek aan eergevoel. Srebrenica werd een nationaal trauma. Maar de voorzichtige kreeft was succesvoller bij het winnen van de harts en minds in Afghanistan.

De houding van de Amsterdammers tijdens de Jodenvervolging was typisch voor kreeft en tweelingen: bang en opportunistisch. Kreeft sloot haar schulp en tweelingen keek de andere kant op. Van alle bezette landen heeft Nederland het braafst meegewerkt aan de vernietiging van de Joden. De Duitse politie hoefde zelfs op het hoogtepunt van de terreur in Amsterdam niet meer dan zestig man in te zetten. De Nederlanders deden het werk. Het was de Amsterdamse politie die de razzia’s uitvoerde, het was het Gemeente Vervoerbedrijf dat ’s nachts de Joden naar de stations transporteerde en het waren de Nederlandse Spoorwegen die de Joden naar Westerbork deporteerden. De ambtenaren voerden hun orders punctueel uit. Voor de gevoelige kreeft deed het pijn maar kreeft steekt haar hand niet in het vuur voor vreemdelingen. De Joden waren nooit echt geassimileerd in de Nederlandse samenleving. Kreeft zorgt alleen voor haar eigen familie. Na de oorlog klopte Nederland zichzelf op de borst. We hadden dapper gestreden. We hadden zoveel Joden een schuilplaats gegeven. Anne Frank werd het symbool van de Hollandse moed. De buitenlanders zien dit anders. In hun ogen hebben de Nederlanders de familie Frank verraden. Na de oorlog mocht Amsterdam onder zijn wapen de woorden ‘Heldhaftig, Vastberaden en Barmhartig’ toevoegen. Het is wrang dat de stad juist deze drie eigenschappen niet had getoond.

Het archetype van de Hollander: het kaasmeisje. Het staat voor de vruchtbare kreeft. Rechts: Het Melkmeisje van Johannes Vermeer.

Binnen de familie creëert moeder kreeft een prettige sfeer welke we kennen als de oer-Hollandse gezelligheid. Bijna alles kan gezellig zijn. Een praatje maken, bij elkaar op bezoek gaan, samen winkelen of uit eten gaan, een terrasje pakken, een vorkje prikken, een kaartje leggen of gezellig samen de afwas doen. Maar ook huisdieren, kamerplanten en de radio zijn gewoon gezellig. Die huiselijke gezelligheid zit ook in de bruine kroeg, welke alleen zijn gelijke kent met de Britse pubs. Maar een gezellig Frans of Duits café? Dat bestaat niet. De Hollandse gezelligheid is een niet te vertalen woord. Het draait om samenzijn en geborgenheid. De zo geprezen tolerantie zou misschien alleen maar het morele gezicht kunnen zijn van de gezelligheid. Een heel belangrijk onderdeel van de gezelligheid is de huiselijkheid. Het typische Nederlandse verjaardagsfeest waarbij iedereen in een kring zit in de huiskamer is voor veel buitenlanders een beklemmende ervaring. Voor kreeft is het een emotioneel samenzijn. In sommige culturen ontmoeten zelfs de beste vrienden elkaar normaliter nooit thuis. Voor de Nederlander is het doodnormaal om jan en alleman uit te nodigen om ‘eens een kop koffie te komen drinken’. Alleen de ingewijden begrijpen dat het hier niet om de koffie gaat en dat het ook niet de bedoeling is om uit te wijken naar een alternatief buitenshuis. Het gaat om het samenzijn in geborgenheid. Kreeft wil op haar veilige terrein – haar huis – de vreemdeling of vriend vastpakken met haar scharen. Eenmaal in de houdgreep werkt kreeft met de sfeer van gezelligheid in op andermans gevoelens. Kreeft kan ook besluiten om de vreemdeling uit te werpen. Want net wanneer het tijdens het borreluur gezellig wordt, wordt de bezoeker rond zes uur vriendelijk doch dwingend te kennen gegeven dat mee-eten niet de bedoeling is. Want het heilige ritueel van het avondeten is bij kreeft alleen voor de insiders. Kreeft stelt grenzen want het moet natuurlijk wel gezellig blijven.

Kreeft is spaarzaam. De Belgen noemen dat gierig. De kaasschaaf, de flessenschraper, de vacuümpomp zijn van een Hollandse kneuterigheid. Nederlanders zijn kampioen shagrokers. Het sjekkie dat getuigt van een losse progressieve levensstijl, is nergens zo goedkoop als in Nederland. De uitgespaarde centjes kunnen in het spaarvarken. Want nergens in Europa wordt zo fanatiek gespaard als in de polders. Bedrijven spelen er slim op in. Albert Hein kent zijn Hamsterweken en de Bijenkorf zijn Dolle Dwaze Dagen. De campagne van Zeeuw Meisje sloeg de juiste snaar, Geen cent te veel! Massaal knippen Nederlanders Douwe Egbertspunten uit en de Nederlanders hebben een stuwmeer aan Airmiles opgespaard. De spaarzaamheid bereikt een jaarlijks hoogtepunt op de rommelmarkten. Want ook oude rommel blijft voor de Hollander handel. De zuinigheid zit ingebakken in een norm. De norm is: Nederlanders eten altijd hun bord leeg. Iets laten staan is onbeleefd. In andere culturen is het normaal om ergens een paar happen van te nemen en ergens een paar slokken van te nemen. Voedsel is voor hen iets wat rijkelijk verkwist mag worden. Buitenlanders verbazen zich al eeuwenlang over de Hollandse zuinigheid. Bij de Eurotop van 1997 in Amsterdam trakteerde gastheer Nederland de aanwezige regeringsleiders op een fiets. Dat ludieke gebaar van ‘we zijn maar gewone mensen’ viel niet bij iedereen in de smaak. Maar de spaarzaamheid is een deugd. Toen de Amerikanen gingen controleren of hun Marshallhulp aan Nederland wel goed werd besteed, kregen zij bij het bezoek bij minister-president Drees twee kaakjes bij de thee. Thuis in Washington rapporteerden de Amerikanen dat in Nederland elke dollar nuttig werd besteed.

Kreeft is een vrouwelijk teken, zeg maar gerust, het meest vrouwelijk teken. Dé Hollander is een vrouw is, van ongeveer 21 jaar oud, want dat is de leeftijd van kreeft. Het icoon van Holland is het kaasmeisje. Het refereert aan voeding, (moeder)melk en vruchtbaarheid. Het beroemdste schilderij van Vermeer is Het Melkmeisje. En op De Nachtwacht staan kapitein Frans Banning Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh stoer op de voorgrond; het brandpunt van het schilderij is echter het ‘gouden meisje’. Nederlanders zijn meester in de typische vrouwelijk taken zoals de kinderen verzorgen, het voeden, koesteren, knuffelen en betuttelen. Veel Nederlandse vrouwen geven de voorkeur aan de thuisbevalling. Want zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens. Ook melk is het domein van kreeft. Nederland is melkland. De Nederlandse overheid voerde in 1934 het unieke systeem in van schoolmelk. Onderzoek had aangetoond dat kinderen die veel melk drinken groter en zwaarder werden. Het resultaat was dat de Hollandse jongens en meiden groeiden als kool. Nederland is nu het langste volk op aarde. Moeder kreeft kan er trots op zijn.

Een typisch Hollands fenomeen is de huisvrouw. De Engelse uitdrukking my old Dutch betekent ‘moeder de vrouw’. In 1970 was driekwart van de vrouwelijke beroepsbevolking alleen huisvrouw. En ondanks twee golven van vrouwenemancipatie hebben Nederlanders nog steeds het ideaalbeeld van de moeder die om vier uur ’s middags haar kinderen trakteert op thee met een koekje. Buitenshuis werken keurt kreeft heimelijk af. Tegenwoordig hebben veel meer vrouwen een betaalde baan: een deeltijdbaan, de man heeft de echte baan. Vrouwen aan de top is in Nederland nog een zeldzaamheid. En dat ligt nog niet eens helemaal aan de mannen. Onderzoek heeft uitgewezen dat de Nederlandse carrièrevrouwen zich gedragen als krabben die elkaar in de mand naar beneden trekken. Kreeft duldt geen pikorde. Dat het wel mogelijk is bewijst Noorwegen. Daar is de helft van de leden van de boardroom van het vrouwelijke geslacht. Een van de redenen van de matige arbeidsparticipatie is dat veel Nederlandse moeders het moreel verwerpelijk vinden om hun kinderen vijf dagen per week naar de kinderopvang te brengen. De Deense moeders voelen zich hier niet schuldig over. Dus hoewel de Nederlandse vrouwen typisch Germaans zijn – sterk, lang en assertief – zijn ze gebonden aan hun huis.

Amerika heeft de mythe van de cowboy, Nederland koestert de mythe van het burgerlijke modelgezin uit de jaren vijftig. De kolenkachel snort, op tafel ligt een brief met een luchtpostenveloppe – waarschijnlijk van die verre oom in Canada – moeder leest voor, de dochters zitten in pyjama op de bank en vader schenkt aandacht aan zijn zoon die met zijn Lego speelt. Elke echte Nederlander vindt diep van binnen dat het zo hoort.

Kreeft prefereert een conservatieve rolverdeling tussen man en vrouw. De positie van de huisvrouw lijkt ondergeschikt aan die van de man, maar kreeft staat haar mannetje. Maagd is dienstbaar, vissen kan slaafs zijn, kreeft laat zich niet inpalmen. Als geen ander beheerst kreeft de vrouwelijke wapens: het bespelen van de gevoelens. Kreeft is die Italiaanse ‘mama’ die de grootste macho om haar vinger bindt. De Hollandse vrouw accepteert dat de man de baas is, maar ondertussen is de man ingekapseld in de leefregels van kreeft. Binnenshuis bepaalt moeder kreeft de regels. De stereotype kreeftmoeder is Ma Flodder. Ze is een echte ‘moeke’: een chagrijnige huisvrouw in een bloemetjesjurk, die haar vijf kinderen voedt en beschermt. Zoon Johnnie is de ‘snelle jongen’ maar bij een geschil met zijn moeder heeft zij altijd het laatste woord. Ze lijkt een kreng maar diep in haar hart houdt ze van haar kinderen. Als het er op aan komt stelt zij de grenzen binnen de familie. De familie Flodder is een spiegel voor de Hollanders. De Flodders lijken van binnen op een ongestructureerde bende en naar buiten toe is het één hechte familie.

Kreeft kan manisch-depressief zijn. Wanneer het slecht gaat, zijn Nederlanders er een meester in het elkaar de put inpraten. Zelfs wanneer het goed gaat, klaagt kreeft rustig door. Het klagen en zeuren is typisch voor de sensitieve kreeft met haar op- en neergaande emoties. De ellende in de wereld wordt kreeft soms allemaal te veel en dan sluit ze zich af. Wel voelt kreeft van binnen de pijn. De narigheid in de wereld vindt ze verschrikkelijk. Veilig in haar huisje durft kreeft wel ruimhartig haar portemonnee open te trekken als ze hongerende kindertjes op televisie ziet.

De gevoelige kreeft heeft last van wisselende stemmingen en dit wordt versterkt door de wispelturige tweelingen. Kreeft is emotioneel snel van slag. Jantje huilt Jantje lacht. Dat betekent dat de tijdgeest intenser door de Nederlanders wordt beleefd. In de jaren vijftig was Nederland extreem burgerlijk. Het was de tijd zuinigheid, spruitjeslucht en volksvlijt. Toen in de jaren zestig een bevrijdende jeugdcultuur vanuit het buitenland Nederland binnenkwam, gooide de Nederlandse jeugd de knuppel in het hoenderhok en als een draaiend blad aan een boom was Nederland in de jaren zeventig het meest liberale land ter wereld. In de jaren dertig roemde Paus Pius XI nog de vroomheid van de Nederlandse katholieken maar het pausbezoek van Johannes Paulus II in 1985 was bij gebrek aan belangstelling een mislukking. In de jaren tachtig kwam het volk wel op de been voor massale protesten tegen de plaatsing van Amerikaanse kernwapens. Nederlanders klopten zich op de borst met het adagium “Nederland gidsland”. Men durfde nieuwe wegen in te slaan op het gebied van drugsbeleid, abortus en prostitutie. Toen in de jaren negentig ook nog de bomen tot aan de hemel groeiden spraken de buitenlanders over de ‘Dutch miracle’ maar toen het echter na 2000 tegen ging zitten veranderde dat in de ‘Dutch disease’. Nederland werd links en rechts ingehaald op het gebied van drugsbeleid, euthanasie en emancipatie. Sinds de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh en de populariteit van Geert Wilders verschuilt Nederland zich xenofoob achter de dijken. De grote saamhorigheid was ingeruild voor egoïsme en hufterigheid. Het volk bestond uit ‘vijftien miljoen mensen’ die hun rechten opeisten. Vrijheid werd gelijk aan het recht om te kwetsen. Nederlanders staan nu samen met de Russen en Fransen in de top drie van arrogantste volken. Als een reactie hierop zien we een nieuwe preutsheid en vertrutting en waarschijnlijk gaat Nederland ook hier weer doorschieten.

Holland zal de komende jaren weer meer Hollands worden. Kreeft gaat weer grenzen stellen. Ze sluit haar schulp voor de multiculturele samenleving. De Hollanders gaan weer op zoek naar hun wortels. Hoe laconiek de Nederlander ook doet over zijn identiteit, elke Nederlander weet precies wat typisch Hollands is. In de architectuur zien we een opleving van de nostalgie. We willen weer wonen in onze eigen knusse Hollandse huisjes. De porseleinen klm-huisjes bestaan inmiddels echt. In Amsterdam heeft Stadsherstel in de Oudezijds Armsteeg zes ‘jeneverhuisjes’ laten bouwen. De witte huisjes met geglazuurde donkerblauwe daken zijn een toeristische attractie geworden. Goed voor de handel en … gezellig!

Jeroen Visbeek, mei 2011, herschreven in november 2105