Koning leeuw zetelt in Frankrijk

Europa kent veel leeuwvolken maar de Fransen zijn de archetypische leeuwen. Zelfs in de wereld is Frankrijk het beste voorbeeld van een leeuwland. Geen enkel land ter wereld heeft de grandeur, die zo typisch is voor de zelfbewuste leeuw. Het symbool van Frankrijk is de haan, een trots dier dat ook onder het teken leeuw valt. Leeuw heeft zijn stempel gedrukt op alles wat te maken heeft met het royale leven. Wie wil niet  leven als een God in Frankrijk? De keerzijde van leeuw is dat hij weinig oog heeft voor details. De Franse slag is gerenommeerd.

Het bijzondere aan Frankrijk is dat de twaalf volken zich hebben verenigd in één staat. De naam van de staat verraadt dat eigenlijk al. Het is geen ‘Frankenland’ – land van de Franken – maar Frankrijk. Een rijk is een staat welke meer volken omvat of waaraan een aantal andere staten onderhorig is zoals het Romeinse Rijk, Habsburgse Rijk, Verenigd Koninkrijk of Koninkrijk der Nederland. Een rijk werd vanouds bestuurd door een keizer (keizerrijk) of een koning (koninkrijk). Een rijk is groter dan een land. Frankrijk is het rijk van de Franstalige volken. Dat de Franse volken zich hebben verenigd in één staat, kan verklaard worden met het karakter van leeuw. Leo bundelt als geen ander zijn volken samen tot één familie, tot één rijk dat centraal wordt geregeerd door koning leeuw. Hij duldt geen autonome landen.

Als we echter wat nauwkeuriger kijken, kunnen we de twaalf Franse volken wel onderscheiden: ram in Bourgondië, stier in het Centraal-Massief, tweelingen in de Languedoc, kreeft in Noord-Frankrijk, leeuw rond Parijs, maagd in de Franse Alpen, weegschaal in Zuid-Frankrijk, schorpioen in de Elzas en Lotharingen, Boogschutter in de Provence, steenbok in de Midden-Frankrijk langs de Loire, waterman op Corsica en de Franse overzeese gebieden en vissen in Normandië en Bretagne. Deze twaalf volken hebben zich nooit gevormd tot vier naties.

De Franse cultuur werd de referentie voor de Europese elite en hun manier van leven. De Europese adel ging in de zeventiende eeuw de Franse hofcultuur overnemen. In vele Europese hoven en in adellijke en diplomatieke kringen, tot in Rusland toe, werd Frans als lingua franca gesproken en geschreven. Dit had niet alleen praktische voordelen in het internationale verkeer, het Frans werd ook gezien als een kenmerk van beschaving. Dit idee sijpelde vervolgens door naar het gewone volk en daarom is nu wereldwijd alles wat met rijkdom, fortuin, status en glamour te maken heeft, getoucheerd door de Franse cultuur. Andere volken moeten het niet in hun hoofd halen om de Franse leeuw op zijn terrein te penetreren. Zo hebben de Duitsers het wel eens gewaagd om ook een parfum op de markt te brengen met de naam Echt Kölnisch Wasser. Nadat dit ruikwater was omgedoopt tot het deftige eau de cologne kon leeuw ermee leven. Zelfs de Duitsers gebruiken deze Franse term. Leeuw imponeert ons met de gouden façade. Maar alle bombarie van leeuw kan nog wel eens tegenvallen. Zo is de beroemde Franse keuken ontstaan uit armoede. Op een menukaart van een duur Franse restaurant staat ingewanden (tripes), ramtestikels (animelles), hanenkammen (crêtes de coq), tuinslakken (colimaçon), runderpens (gras-double). Waar overal ter wereld deze producten als afval of oneetbaar werd beschouwd maakte de Franse leeuw deze tot een exquise. En we trappen er allemaal in omdat leeuw de kunst verstaat om van de waardigheid. Als geen ander kan leeuw indruk maken op een ander. Om impressie te maken op je lover kan je beter niet daten in een fastfoodtoko om even wat te chillen of chatten; beter is om met je maîtresse tête-à-tête te converseren bij een amoureus rendez-vous in een luxe etablissement. Het Engels/Amerikaans mist het Franse raffinement. En daarom kopiëren we naturellement de Franse cultuur. Een beetje kapperszaak noemt zich haute coiffures, een broodjeszaak loopt beter als bistro, vooral als het kadetje met kaas wordt vervangen door een pistolet met brie. Een flat maakt meer indruk als je die omdoopt tot een appartement, en als je dan ook nog in je salon over de divan een grand foulard drapeert (in plaats van een lap stof over de bank in de zitkamer gooit) krijgt het zelfs cachet. Franse woorden domineren in alles wat met leidinggeven te maken heeft. In een sterrenrestaurant werken de chef-kok en souschef, een orkest wordt geleid door de dirigent, bij de politie werkt de rechercheur, het hoofd van een bedrijf is de directeur, de choreograaf is de baas van een balletgroep, de aanvoerder van het leger is de generaal, en het staatshoofd van een land is de president.

Leeuw neemt persoonlijk de leiding. Het liefst regeert hij als een middeleeuwse koning maar sinds de Franse Revolutie is Frankrijk een republiek. De autoritaire leeuw moet zich schikken in de volkse democratie. Maar sinds de invoering van de Vijfde Republiek in 1958 heeft leeuw zijn macht weer naar zich toe getrokken. De Franse president is een van de weinige Europese staatshoofden die daadwerkelijke politieke macht uitoefenen. De president wordt via landelijke verkiezingen direct gekozen en heeft geen vertrouwensvotum van het parlement nodig, hij heeft de bevoegdheden om het parlement voortijdig te ontbinden en vervroegde parlementsverkiezingen uit te schrijven. Dat bevalt leeuw beter. Ook in Europa geeft monsieur le président acte de présence: de Europese Raad bestaat uit de Europese regeringsleiders én de president van Frankrijk. Zo staat leeuw toch weer net iets boven de regeringsleiders die slechts de functie hebben van minister-president. Het lukt leeuw om linksom of rechtsom altijd weer de aandacht op hem gericht te krijgen.

Met leeuw zijn de Fransen dé koning van Europa. Zonder de bindende kracht van leeuw zou Europa uit elkaar vallen. De Franse koning Karel de Grote wordt ook wel de vader van Europa genoemd. Hij gaf na de val van het Romeinse Rijk, het christelijke West-Europa een krachtige identiteit. De Franse monarchie ontwikkelde zich als een schoolvoorbeeld van een koning met een absolute macht. Maar het was ook Frankrijk die Europa uit de verstarring van het Absolutisme haalde met de Franse Revolutie. Napoleon verspreidde de idealen van de revolutie over Europa. Nog steeds is Frankrijk de spil van Europa. Altijd trekt dit land een hoofdrol in de Europese geschiedenis. Leeuw doet het niet voor minder. Het is wonderlijk dat de Engelsen, Russen, Duitsers of Spanjaarden al eeuwenlang het niet lukt om de positie van Frankrijk naar zich toe te trekken. Het lukte ze niet en het zal deze volken ook nooit lukken omdat ze het leeuwprincipe niet als dominant teken hebben in hun regio. Zelfs de Italianen (ook leeuw) zijn sinds de val van het Romeinse Rijk te zwak en te verdeeld om een hoofdrol te kunnen spelen. Elk Europees volk accepteert de dominantie van Frankrijk als een gegeven. Leeuw neemt en leeuw geeft. De Franse leeuw geeft Europa zelfvertrouwen, zelfbewustheid, zelfrespect, prestige, waardigheid, wilskracht, grootmoedigheid, trots, eer, hartelijkheid, expressie, speelsheid, dramatiek en warmte. Leeuw regeert over het hart. Frankrijk is het kloppende hart van Europa.

Leeuw concentreert de energie van ram in een kern en dat is Parijs. Zonder de Duitsers was Parijs de hoofdstad van Europese Unie geworden. De Duitsers gingen akkoord met het (Franstalige) Brussel. Ondanks dit kleine smetje is er geen stad in de wereld die zich kan meten met de grandeur van de Lichtstad. Parijs is als stad de enige waardige opvolger van het oude Rome. Berlijn en Rome zijn te klein, Londen is rommelig. Parijs heeft klasse. De Champs-Élysées staat bekend als la plus belle avenue du monde (de mooiste laan ter wereld). Vlak bij de Champs-Élysées resideert de Franse president in het Élysée-paleis. Parijs maakt een mens nietig. Leeuw imponeert er met zijn prestigeprojecten. Geen enkele andere stad in de wereld heeft zulks een grandeur die waardig is voor de koning der dierenriem. Heel Europa probeert iets van die grandeur over te nemen. Het Damrak in Amsterdam is een zuinige Hollandse imitatie van een Parijse boulevard. De Engelsen deden ook een poging. Toen zij in de negentiende eeuw een wereldrijk hadden, keken ze jaloers naar de monumentaliteit van Parijs. Dat wilden de Engelsen ook in Londen en ze hebben het geprobeerd maar het is ze niet gelukt om Parijs te overtroeven. Binnen Frankrijk heeft Parijs bestuurlijk gezien wel een klein probleempje. Officieel is Frankrijk een gedecentraliseerde eenheidsstaat. ‘Eenheid’ is prima, maar leeuw heeft een bloedhekel aan ‘gedecentraliseerd’. In de praktijk is Frankrijk dan ook een gecentraliseerde eenheidsstaat. Parijs dicteert en dat is hoe leeuw het graag ziet.

De Franse leeuw wil Europa domineren maar er zijn drie mededingers. Ten eerste de Italianen. Die zijn ook leeuwen, maar ze staan zwakker omdat ze het bètaland zijn van de regio van het Centaal Pact waar Duitsland het alfaland is. De Duitse schorpioen is in de rangorde sterker dan de Franse leeuw maar gelukkig voor de Fransen is de schorpioen vaak verscholen. Dat maakt Engeland de grootste tegenstander. In de wereld waren de Engelsen lange tijd toonaangevend en speelden de Fransen de tweede viool; Frankrijk is in tegenstelling tot Engeland nooit een echte wereldmacht geweest. Toch hebben de Fransen het niet slecht gedaan. Het Frans is een wereldtaal, de Fransen zijn een vast lid van de Veiligheidsraad, Frans is een werktaal van de navo (naast het Engels), het Europees Parlement is door Frankrijk verplicht om eens in de maand gedurende vier dagen in Straatsburg te vergaderen en in de Europese Unie kan geen besluit worden genomen zonder de goedkeuring van Frankrijk. Dat kan leeuw toch allemaal op zijn conto noteren. Maar het blijft leeuw pijn doen dat de Engelsen in de rangorde op een trede hoger staan. Gelukkig voor leeuw zit Engeland half in de beschaving van tweelingen (de Angelsaksische wereld) en dat geeft de Fransen vrijspel op het continentale Europa, mits de Duitse schorpioen zich gedeisd houdt. In Europa kan men de Franse leeuw nooit negeren.

De Fransen koesteren hun cultuur. In tegenstelling tot de Nederlanders waken zij ervoor dat hun cultuur te veel wordt beïnvloed door het buitenland. Voor de Fransen is het beschermen en propageren van de Franse taal en cultuur in de hele Franstalige wereld een serieuze staatszaak. Het Institut de France heeft een coördinerende taak voor alle culturele en wetenschappelijke activiteiten. Eén van de onderdelen van dit instituut is de Académie française, die al sinds 1635 officieel waakt over de zuiverheid van de Franse taal. De Fransen zijn allergisch voor moderne Engelse termen en het lukt hen om ze enigszins buiten de deur te houden. Een computer heet in het Frans ‘ordinateur’. Het is in Frankrijk volstrekt normaal dat de politiek zich inmengt in de cultuur en andersom. De dragers van de hoge cultuur - de intellectuelen - genieten in Frankrijk moreel gezag. Toen in 1949 de toneelschrijver en draaideurcrimineel Jean Genet levenslang dreigde te krijgen, werd hem door de president gratie verleend dankzij een petitie van een groot aantal prominente kunstenaars en schrijvers. Ook wees president De Gaulle eens de suggestie af dat Jean-Paul Sartre gearresteerd moest worden wegens zijn protest tegen de oorlog in Algerije met het argument: ‘Voltaire arresteer je niet’. De staat en cultuur zijn in Frankrijk een eenheid. Elke Franse president probeert iets groots na te laten voor de Franse cultuur. In buurlanden ziet men de Franse trots op hun cultuur als het Franse chauvinisme.

Leeuw wil centraal in het midden staan en dat is de Fransen aardig gelukt met hun taal. Zo bestaat het Engelse vocabulaire voor de helft uit van origine Franse woorden. Ook in het Nederlands gebruiken we veel Franse woorden. Die lijken zoveel mooier te klinken. Bijvoorbeeld: Pommes sautées, boulette de hachis, chicorée de Bruxelles klinkt zoveel chiquer dan gebakken aardappelen met een gehaktbal en witlof. De cabaretier Win Kan vergeleek eens voor de grap de naam van onze minister-president Joop den Uyl met die van de Franse president Valéry Giscard d’Estaing. Maar niet alleen de Nederlands trappen in de Franse flair. Alle volken in de wereld proberen zich van hun boerse volksheid te ontdoen met Franse leenwoorden. In elke taal klinkt het Frans veel chiquer. Een woord als lingerie roept bij velen heel andere associaties op dan de letterlijke betekenis: damesondergoed. En een coiffeur, ensemble, boetiek, pantalon, portefeuille, debiteur, offerte, restaurant, prostituee en trottoir, klinken stijlvoller dan een kapper, gezelschap, winkel, broek, beurs, schuldenaar, aanbod, eethuis, hoer en stoep. Het is bij leeuw natuurlijk veel uiterlijke show. Alle Europese talen hebben elkaar beïnvloed. Zo ontleenden de Fransen hun woord boulevard (‘brede weg’) aan het Nederlandse bolwerk (‘verdedigingswerk’). Vervolgens namen de Nederlanders ‘boulevard’ weer over uit het Frans. En toch affecteert leeuw zijn taal als elitair.

Het volgende citaat komt uit ‘De haan op de mesthoop’ van Jelle Noorman. Er staat geen woord Frans in. Alle gebruikte woorden komen voor in de officiële Woordenlijst Nederlandse taal.

Een rendez-vous in een chic restaurant is natuurlijk een cliché. Wanneer je je echter in deze glaciale entourage de horreur van de après-ski in een chalet wilt besparen  of de al even vulgaire ambiance van de plaatselijke cafés en bistro’s schuwt, is een aperitief in tenue de soiree nu eenmaal de rigueur. Enfin, de molières gepoetst, wat eau de toilette op de wangen, en met een gestreken gilet en een vouw in de pantalon langs de boulevard geflaneerd, hoopvol op weg naar een amoureus tête-à-tête. Als je even later, na een blik op het menu bij de entree, het etablissement binnentreedt, word je getroffen door een charmant clair-obscur: dankzij de lage, gewelfde plafonds en het diffuse licht schijnsel van enkele plafonnières heeft de ruimte veel weg van een souterrain of het depot van een antiquair – een impressie die nog wordt versterkt door een curieuze collectie bric à brac, geëtaleerd in vitrines langs de wanden. Aan een lange tafel zit een elegant gezelschap geanimeerd te converseren, in afwachting van het diner. Een lichte gêne overvalt je wanneer je naar de femme fatale speurt met wie je een liaison hoopt aan te knopen. En juist op dat moment wordt je geabordeerd  door een gesoigneerde heer, wiens embonpoint respect afdwingt. Het is de gerant, die je amicaal, haast familiair begroet, om je en passant met een fait accompli te confronteren. ‘De excuses van Madame.’ Hij glimacht. Een bon-mot? Nee, een affront en plein public. En, helaas, een déjà vu.