Er zijn voor de beschavingen verschillende indelingen te maken, net als bij de indeling van de continenten.

5. Continentale identiteit

De vijf oosterse elementen kunnen worden verdeeld over vijf werelddelen. Het element aarde ligt in het centrum en dat is China. De windrichtingen van vier overige elementen komen overeen met de geografische positie van de werelddelen ten opzichte van China. De gekleurde stippen geven weer hoe de werelddelen elkaar controleren in de cyclus van vernietiging. Elk werelddeel raakt gedeeltelijk de controle over een stuk kwijt omdat een ander werelddeel met zijn element een stuk kan ‘losweken’. Zo controleert metaal hout (metaal kapt hout) en heeft Zuid-Europa een stuk van Amerika onder controle: Latijns-Amerika. Op deze manier is het mogelijk om met de vijf oosterse elementen tien werelddelen te identificeren.

Op alle vijf werelddelen zijn of waren panbewegingen actief. In Eurazië en Azië openbaarden de panbewegingen zich tijdens de Tweede Wereldoorlog met de ideologieën van nazi-Duitsland, communistisch Rusland en het Japanse Keizerrijk waarin werd gestreefd naar de verovering van het hele werelddeel. De Europese Unie is een panbeweging waarvan de voorstanders de utopie koesteren dat ooit Rusland zich zal aansluiten. Het probleem met de Europese Unie is dat Zuid-Europa bij de typologie van de vijf, thuishoort bij Midden-Aarde.

Een typologie met de vijf leid ik af van de vijf oosterse elementen. Elk oosters element verbind ik met een werelddeel dat qua geografische ligging correspondeert met de windrichtingen van de elementen. Omdat de vijfelementenleer afkomstig is uit China situeer ik het centrale element aarde in China. De andere werelddelen situeer ik naar de windrichtingen van de elementen ten opzichte van China. Het element hout (oosten) verbind ik met Amerika, het element vuur (zuiden) brandt in Afrika, het element metaal beheerst het gebied waar buiten China de eerste beschavingen tot ontwikkeling kwamen – Indië, het Midden-Oosten en het Middellandse Zeegebied (samen Midden-Aarde) – en het element water vloeit in Noord-Europa, Rusland en Siberië (samen Eurazië).

De vijf werelddelen vormen de grootste groepen van volkeren waarmee mensen zich kunnen identificeren. Dit uit zich in de pan-continentale bewegingen; ideologieën die streven naar de politieke eenwording van alle landen binnen een werelddeel. Het idee van een continentale eenheid is onder andere gebaseerd op de beleving van een gezamenlijke geschiedenis, de verwantschap in de cultuur met haar waarden, een verwantschap in de huidskleur en het geografische besef van de continenten.

De vijf werelddelen worden gekenmerkt door een element, huidskleur, het basisvoedsel en een ideaal voor een vereniging.

Het panamerikanisme is een streven om heel Amerika te verenigen naar het voorbeeld van de Verenigde Staten. Alle niet-oorspronkelijke Amerikaanse volkeren delen het besef dat op hun continent de mensheid een nieuw begin (element hout) heeft gemaakt. Tijdens de onafhankelijkheidsoorlogen in Spaans-Amerika hoopten Simón Bolívar en de zijnen dat Latijns-Amerika na het Spaanse juk afgeworpen te hebben, als één continentale Amerikaanse republiek verder zou kunnen gaan. Toen de Verenigde Staten na de Mexicaans-Amerikaanse Oorlog echter hun eigen invloedssfeer uitbreidden ten koste van de Latijns-Amerikaanse landen, ontwikkelde zich in Latijns-Amerika een stroming die zich richt op een verenigd Latijns-Amerika, dat zich juist wil afzetten tegen de Verenigde Staten. In het verleden werd dit panibero-amerikanisme onder andere gesteund door de Mexicaanse filosoof José Vasconcelos en de Argentijnse revolutionair Che Guevara die samen met Fidel Castro met succes streden voor een communistisch Cuba. Tegenwoordig is deze beweging populair in Venezuela en Bolivia. Ook de recentelijk opgerichte Zuid-Amerikaanse Statengemeenschap (uzan) kan in het licht van het panibero-amerikanisme gezien worden. Soms wordt de kloof tussen Latijns- en Anglo-Amerika overbrugd. Amerikaanse intellectuelen blijven het panamerikanisme steunen en in de Tweede Wereldoorlog schaarden bijna alle Amerikaanse landen zich aan de kant van de geallieerden. Tegenwoordig hebben alle Amerikaanse landen met uitzondering van het Caribische gebied, de opwaartse lijn naar de moderniteit en democratie gevonden. Maar in de praktijk betekent het panamerikanisme dat de Verenigde Staten de lakens uitdelen op ‘hun’ continent.

De aanhangers van het panafrikanisme stellen dat de Afrikaanse natiestaten een erfenis zijn van de koloniale mogendheden en dat de Afrikaanse landen zich moeten verenigen om hun krachten te bundelen om zo hun beladen verleden af te schudden en de achterstand in te halen. Deze beweging begon bij de Afro-Amerikanen die niet geaccepteerd werden als echte Amerikanen en als tweederangsburgers werden behandeld. Tijdens de Afrikaanse onafhankelijkheidsstrijd en dekolonisatie zagen de voorvechters van een verenigd Afrika hun kans. Het eerste onafhankelijke land in Afrika werd in 1956 Ghana met Nkwame Nkrumah als president. Nkrumah wilde het panafrikanisme verder uitbouwen en hij wilde een inspiratiebron zijn voor vrijheidsstrijders elders op het continent. Hij verviel echter tot grootheidswaanzin en werd enkele jaren later verstoten. Het vuur van het panafrikanisme laait sindsdien steeds weer ergens op. De Afrikanen wijten hun miserabele bestaan aan het imperialisme van het Westen dat na de dekolonisatie werd voortgezet met andere middelen. Plaatselijke dictators – zoals president Robert Mugabe van Zimbabwe – profileren zichzelf graag als ‘de bevrijder’ van westerse bemoeienissen. Vuur wil de wereld transformeren maar het Afrikaanse vuur brandt te veel op het hout van Amerika (als een antiwesters sentiment) in plaats van op eigen kracht een nieuw Afrika op te bouwen. Hoewel alle landen van Afrika in 2002 zijn verenigd in de Afrikaanse Unie verzandt het ideaal van één Afrika in de chaos van het continent.

Ook in het werelddeel van Azië is er een besef dat de inwoners dezelfde waarden delen. De panaziëbeweging zag haar licht in het negentiende-eeuwse Japan. De Japanners waren van mening dat de Aziaten zich moesten verenigen om zo een blok te vormen tegen het in die tijd toenemende Europese imperialisme. Met deze filosofie in het achterhoofd begon Japan vanaf 1870 met een expansiepolitiek: eerst de annexatie van Korea en delen van China en toen Japan in 1941 het Amerikaanse eiland Pearl Harbor aanviel en in 1942 de Europese kolonies in Zuidoost-Azië veroverde, was het aardse werelddeel Azië met uitzondering van Australië voor het eerst hardhandig verenigd. Drie jaar later moest Japan capituleren en sindsdien probeert China met zijn 1,3 miljard inwoners met diplomatieke, economische en militaire middelen Azië in zijn greep te krijgen.

Het werelddeel Midden-Aarde heeft in het verleden vele rijken gekend die streefden naar een vereniging van het Middellandse Zeegebied, het Midden-Oosten en Indië. Het Perzische Rijk (559-330 v.Chr.) was het eerste grote rijk in het Midden-Oosten. Het rijk strekte zich uit van Griekenland in het westen tot de Indus in het oosten, van de Kaukasus in het noorden tot Egypte in het zuiden. Nadat Alexander de Grote het hele Perzische Rijk had veroverd, was het Alexanders plan om Griekenland en Perzië niet alleen militair, maar ook cultureel te verenigen en er dus één volk van te maken. Door zijn vroege dood kwam hier niet veel van terecht maar desondanks brachten de Hellenistische Rijken (330-30 v.Chr.) Oost en West dichter bij elkaar. De Romeinen verenigden het Middellandse Zeegebied en wilden het nieuw-Perzische rijk van de Sassaniden veroveren maar dat lukte hen niet. In de achtste eeuw kregen de Arabieren grote delen van Midden-Aarde in hun macht, maar het waren uiteindelijk de Turken die het Midden-Oosten verenigde in het Ottomaanse Rijk. Sinds de val van het Ottomaanse Rijk is Midden-Aarde verdeeld maar de rijke geschiedenis van dit werelddeel waar oost en west en noord en zuid samenkomen, blijft altijd een inspiratie om te zoeken naar een verbintenis.

Het werelddeel Eurazië heeft twee bewegingen gekend welke het poogden te verenigen: Hitlers nationaalsocialisme en het Russisch communisme onder leiding van Stalin. De totalitaire regimes werkten in op het gevoel (het element water). De nazi’s beschouwden Noord-Europa en de immense Sovjet-Unie als hun Lebensraum. Tussen 1941 en 1945 had nazi-Duitsland alle landen van Eurazië veroverd, bezet of was er in oorlog mee. Hitlers ideaal van een verenigd Europa (onder leiding van Duitsland) liep vast op de weerstand van de Russen. Na de Tweede Wereldoorlog had de Sovjet-Unie samen met haar satellietstaten in Oost-Europa een omvangrijk deel van Eurazië in haar bezit. Alleen West-Europa verhinderde een pancommunistisch Eurazië. Na de val van de Muur breidde het inmiddels verenigde West-Europa zich uit richting Oost-Europa. De vereniging van Europa is gebaseerd op het Europeanisme. In deze ideologie neemt men aan dat alle Europeanen een gemeenschappelijke identiteit hebben. De ware eurofiel droomt ervan dat ooit ook de Russen zich zullen aansluiten waarmee de vereniging van Eurazië compleet zou zijn.

Alle panbewegingen lopen vast omdat er op elk continent drie krachten trekken aan het ideaal. Amerika is verdeeld in een overwegend protestants Noord-Amerika, een Rooms-katholiek Zuid-Amerika en een zeer arm Midden-Amerika waar ook nog Afrikaanse religies zoals voodoo populair zijn. Het lijkt erop dat de driehoeksverhouding onmogelijk is. In Afrika spelen ook drie krachten. Zwart Afrika kan de Noord-Afrikaanse landen aan de Middellandse Zee niet echt aan zich binden en daarnaast zit Afrika met het probleem dat er blanken wonen in Zuid-Afrika en dat de Afro-Amerikanen vanaf de zijlijn zich er ook mee bemoeien. Azië is verdeeld tussen de grootmachten China en Japan en daarnaast zit Azië met het probleem dat Australië geografisch bij de Aziatische invloedssfeer hoort maar dat het is ingepikt door Engelse kolonisten met westerse waarden. In Midden-Aarde was rond het begin van de jaartelling het Middellandse Zeegebied en het Midden-Oosten enigszins verenigd met de Grieks-Romeinse cultuur maar India was altijd een brug te ver. Eurazië is verdeeld in drie krachten: de Angelsaksische Engelsen, de Rijnlandse Fransen en Duitsers en semi-Aziatische Russen. Wanneer de Fransen en Duitsers meer bevriend raken met de Engelsen, vervreemden zij zich van de Russen en wanneer Duitsland en Frankrijk toenadering zoeken met Rusland, gaat Engeland dwarsliggen. Daarnaast zit er binnen de Europese Unie een spanning tussen de landen van Zuid-Europa (metaal) en Noord-Europa (water).

De panbewegingen proberen een te groot gebied te verenigen dat door interne verdeeldheid niet te verenigen is. Maar aan de andere kant zijn de continentale twisten ook juist een bewijs dat de partijen met elkaar zijn verbonden want elke vijandschap verraadt ook een verbinding.

Jeroen Visbeek, december 2015