De elementaire I Tjing: toeval of orde?

De I Tjing of Het boek der veranderingen is een 3000 jaar oud Chinees orakel. Het bevat spreuken van Chinese wijsheid op het gebied van de natuur- en staatswetenschap, de levenskunst en het religieuze denken. Door zes keer met drie (geld)muntjes te werpen verkrijgt men één van de 64 hexagrammen: het antwoord op elke vraag. Hoe werkt dit?

Het gooien van kop of munt is toch toeval? Hoe kan het antwoord dan geen toeval zijn? Ik zou dezelfde vragen over de Tarot kunnen stellen. Het trekken van de kaarten is toch louter toeval? Of niet? Bij de Tarot zou je nog kunnen beredeneren dat je intuïtief de juiste Tarotkaart trekt. Maar op het gooien van kop of munt lijk je geen enkele invloed te hebben. Wat is het mechanisme achter de I Tjing?

Psychiater Carl G. Jung (1875-1961) gaf als een van de eersten een antwoord op deze typische Westerse vraag. Volgens hem bestaan er tussen gebeurtenissen en de geest verbanden welke niet oorzakelijk zijn. Je denkt bijvoorbeeld aan iemand en de persoon in kwestie belt een seconde later op. Het denken aan iemand veroorzaakt niet het bellen. Maar de twee gebeurtenissen hebben volgens Jung op dat bepaalde tijdstip wel een verband met elkaar. Hij noemde dit verschijnsel synchroniciteit. Elk moment kent zo unieke verbindingen. Zoals bijvoorbeeld je geestestoestand zich verbindt met het gooien van de muntjes. Daarom is de -Tjing voor dat specifieke moment toepasselijk. Jung’ verklaring is interessant maar vaag. Hoe het werkt blijft duister.

Christopher Markert geeft in zijn boek De evenwichtigede -Tjing een andere verklaring. Hij stelt dat het gooien van de muntjes en het verkregen hexagram puur op toeval berusten. Hij schrijft: “Ik heb gevonden dat de I Tjing niet de waarheid in objectieve termen onthult, maar dat hij subjectieve mentale associaties oproept, die op een zeker tijdstip op onze eigen situatie van toepassing zijn. … Het is onwaarschijnlijk dat munten of stokjes van welke soort ook begiftigd zijn met een magische kracht die voor ons op een gegeven moment het ‘juiste’ hexagram kunnen uitkiezen.” De kracht zit volgens Markert in de wijsheid van de I Tjing. De 64 antwoorden beschrijven 64 levensfases. Je haalt eruit wat je opvalt, wat op dat moment voor jouw van belang is. Dit is zeker waar, maar is dit alles? Vaak lijkt het antwoord het enige juiste antwoord. Dat is toch geen toeval! Welke orde schuilt er achter de I Tjing?

Waarom is het gooien van muntjes bij de I Tjing en het trekken van kaarten bij de Tarot geen toeval? Waarom heb je soms geluk en slaat soms het noodlot toe?

Laat ik de I Tjing eens onder de loep nemen. Als we doordringen tot haar kern belanden we bij de oerbeginselen ‘yin’ en ‘yang’. Volgens de Chinese filosofie uit alles zich in yin en yang. Het yang is de scheppende kracht en het yin is de vormende kracht. Yin en yang volgen elkaar op in een eeuwig durende cyclus. Soms is er een overschot aan yin, soms een overschot aan yang. Dit gaat altijd zo door in cirkelbewegingen. Alles heeft een begin en aan alles komt ook weer een eind; en daarna begint de cyclus opnieuw. Alles komt steeds weer terug in de afwisseling van het yin en het yang. Dit is het Chinese model van het Universum.

De Chinese wijsgeren werkten dit model uit. Ze splitsten elke yin- en yangfase in een jonge en een oude fase. Zo krijgen we jonge yang, oude yang, jonge yin en oude yin. Er ontstaan zo vier opeenvolgende fases.

Toeval bestaat volgens de I Tjing niet. De volgorde van de vier fases ligt vast. Oude yin wordt niet toevallig jonge yin. Nee, oude yin verandert alleen maar in jonge yang. Elke fase is de oorzaak van de volgende fase. Als jouw geestestoestand bijvoorbeeld oude yang is, wordt dat gevolgd door jonge yin. de I Tjing is slechts het medium van deze kosmische wet. Toch kan ik hier als westerling nog niet veel mee. Waarom verandert oude yang alleen in jonge yin? de I Tjing is niet opgesteld om dit soort vragen te beantwoorden. Het boek bevat de oosterse wijsheid, niet die van de logisch denkende Westerling. Om de typisch Westerse vraag te kunnen beantwoorden moet ik het yin en yang vertalen in de Westerse symboliek. De Westerse evenknie van de Oosterse wijsheid is de elementenleer. De Griekse natuurfilosoof Empedocles stelde deze leer in de vijfde eeuw voor Christus op. Volgens hem bestaat alles uit onzichtbare deeltjes vuur, aarde, lucht en water. De vier elementen werden de basis van de Tarot en de Westerse astrologie. Vuur en lucht zijn de mannelijke elementen en aarde en water de vrouwelijke. De elementen hebben een vaste volgorde: vuur→aarde→lucht→water. Na water komt weer vuur. De discussie met welk element een nieuwe cyclus begint is - net als die van de kip en het ei – een gebed zonder eind. Algemeen stellen astrologen dat een nieuwe cyclus met vuur begint.

De vier Westerse elementen vuur, aarde, lucht en water en hun volgorde (pijl). De vier elementen zijn een krachtig instrument om dingen te modelleren. Het zijn vier gekleurde brillen waarmee je het Universum kan bekijken.

Zowel in het Oosten als in het Westen ontdekten de filosofen dezelfde grondbeginselen van het Universum. Alleen de woorden zijn anders. Het Oosterse yang heet in het Westen ‘mannelijk’ en het yin komt overeen met het woord ‘vrouwelijk’. De vier fases van het yin en yang zijn te vergelijken met die van de westerse elementen.

‘Jong’ associeer ik met yang en daarom is ‘jonge yang’ dubbel yang. Het is ‘echt’ mannelijk, net als de vuurtekens ram, leeuw en boogschutter ‘echte’ mannen zijn. Oud associeer ik met ‘yin’ en daarom is ‘oude yang’ ook een beetje yin. Het is vergelijkbaar met de vrouwelijke aardetekens stier, maagd en steenbok die de ‘manwijven’ onder de dierenriem zijn. Op dezelfde manier is ‘jonge yin’ een beetje yang: de vergelijkbare luchttekens tweelingen, weegschaal en waterman zijn ‘verwijfde’ mannen. ‘Oude yin’ ten slotte is twee keer vrouwelijk. In de astrologie zijn de watertekens kreeft, schorpioen en vissen dan ook de ‘echte’ vrouwen.

Ik heb nu de Chinese wijsheid in Westerse termen gegoten. Met de voor ons duidelijke symbolen energie, materie, informatie en bewustzijn kan ik het raadplegen van de I Tjing modelleren. Het gebruik van de Westerse elementen is de sleutel voor het mechanisme achter de I Tjing. Met de betekenis en de volgorde van de vier elementen zal ik licht werpen op het mysterie I Tjing.

Wanneer een scheidsrechter bij het begin van een voetbalwedstrijd gaat tossen, is de uitkomst van kop of munt toevallig. Maar wanneer ik hetzelfde muntje bij de I Tjing gebruik is het verschijnen van kop of munt niet toevallig. Wat is hier aan de hand? Wanneer heerst er toeval of lot? Met andere woorden: regeert de chaos of de orde?

Het Universum bezit beide: orde en chaos. De luchtmoleculen om u heen bewegen chaotisch. Ze botsen toevallig tegen elkaar. Maar door uw lichaamswarmte ontstaat er net als bij een kachel een luchtstroming welke een zekere orde kent. De moleculen stromen allemaal omhoog en dat is orde. De muggen in dezelfde lucht dansen chaotisch op en neer, maar hun bewegingen kennen toch zeker ook orde; ze weten ons echt wel te vinden. Vliegtuigen bewegen op wat turbulentie na heel ordelijk in de lucht. In alles zit een hoeveelheid orde met een dosis chaos. Een kristal heeft een hoge mate van orde maar geen enkel kristal is perfect. Ook in een gebouw is orde aangebracht in de materie, maar geen enkel gebouw is smetteloos schoon. Ons lichaam heeft een zeer hoge mate van orde. Het is een zeer complexe structuur van materie. Maar elk lichaam kent haar schoonheidsfoutjes en in elk lichaam sterven er continu cellen. Atomen lijken op het eerste gezicht wel de meest ordelijke structuren die er zijn. In rationele zin lijken ze perfect. Maar de electronen rond het atoom gedragen zich volgens de kwantummechanica onvoorspelbaar, chaotisch dus. En zelfs de atoomkernen zijn onderhavig aan de onvoorspelbare grillen van de kwantummechanica. In alles zit orde én chaos. Goed, maar hoe kan ik orde en chaos van elkaar onderscheiden? Wat is het verschil tussen het tossen van de scheidsrechter en het raadplegen van de I Tjing? Deze vraag ga ik nader verkennen met de vier elementen. Elk element verklaart op een andere manier hoe muntjes al dan niet toevallig op kop of munt vallen. Ik begin met het vuurmodel. Hierin wordt alles als een veld van energie beschouwd: licht, mensen en ook de muntjes bewegen erin. De energie activeert alle veranderingen. Dit kan leiden tot orde of chaos. Als de handen en armen van de scheidsrechter chaotisch bewegen (=energie) leidt het resultaat tot toeval. De energie is dan negatief. Maar als hij ordelijk beweegt is de afloop ook ordelijk. De energie is positief. Er bestaat hiermee dus chaotische en ordelijke energie. Deze twee vormen van energie zijn in de wetenschap gekoppeld aan het begrip entropie. Veel entropie betekent veel chaos. De oerknal had de laagste entropie en dus de hoogste mate van orde. Systemen met veel energetische orde zijn in principe heet en hebben veel potentie tot actie. Volgens de tweede hoofdwet van de thermodynamica neemt de entropie altijd toe. Dit betekent dat het Heelal eindigt in totale chaos. Systemen met veel chaos zijn koud en in rust. Alle orde van het leven op aarde is volgens de entropiewet afkomstig van het ordelijke zonlicht. De zon betaalt de prijs: haar chaos wordt groter. De entropiewet vertelt ons op een moeilijke manier dat een lege batterij nooit spontaan weer oplaadt of dat een afgekoeld kopje thee nooit vanzelf weer heet wordt. Alles vervalt tot chaos.

Het systeem links kent een hoge orde (de entropie is laag). Alle energie is bijvoorbeeld geconcentreerd in een batterij of een heet kopje thee. Het rechter systeem is chaotisch. De energie is verspreid over de ruimte. Het zal nooit meer spontaan de ordelijke toestand aannemen.

Chaotische energie put ons uit. Ordelijke energie laat de levenssappen stromen. Het voedt ons, het geeft ons kracht. Wij zijn allen kinderen van het Licht. Oosterse filosofieën gebruiken de energie veel meer als uitgangspunt. De Feng Shui is de leer van de energiestromen. Goede energie geeft orde en voorspoed, slechte energie geeft stagnerende chaos. Voor een goede gezondheid moet de energie goed door het huis kunnen stromen. Zo is een volgepropte hoek slechte Feng Shui; de energie kan er niet vrij stromen. Een andere filosofie die werkt met energie is de acupunctuur. Volgens deze leer bestaan er energiebanen in ons lichaam. Wanneer de energiestroom hapert worden we ziek (chaos). Door het inbrengen van een naald wordt de energiestroom positief beïnvloed en herstelt de orde tussen yin en yang.

De nuchtere aardemens ziet dit allemaal heel anders. Geblokkeerde energie door een hoektafel? Energiebanen in je lichaam? Het enige dat echt bestaat is de materie. Alles bestaat uit deeltjes van materie: moleculen, atomen, electronen, neutronen en protonen. En het o zo ‘spirituele’ licht is gewoon een hoeveelheid fotonendeeltjes. Krachten zoals de zwaartekracht worden overgebracht door het gravitondeeltje. En de liefde is slechts de uitwerking van chemische stoffen. Slik een pil en je wordt gelukkig. De orde van het Universum zit niet in de energie maar in de concrete vorm van de materie: alles is structuur. Zoals een atoom, lichaam, plant, huis, planeet of zandkorrel structuren hebben. Dat is de orde. Wanneer de materie in chaos vervalt wordt het vormloos. Het Universum van de aardemens is een soort biljartspel waarin de materiedeeltjes mechanisch tegen elkaar botsen. Zo is het verschijnen van kop en munt met de Newtoniaanse wetten van oorzaak en gevolg exact te voorspellen. Leve de orde. Ja, nee, stop. Met de wetten van Newton kunnen we 99,99 % van de alledaagse gebeurtenissen verklaren. Maar er is meer. Eigenlijk is de positie van een deeltje – zeg maar het verschijnen van kop of munt – helemaal niet te voorspellen. In de quantummechanica kunnen wetenschappers alleen nog maar de kans berekenen waar een deeltje zich bevindt: de toekomst ligt zo open. Kop of munt! Leve de chaos! In de quantummechanica is alles in het Universum gedefinieerd als een wiskundige golffunctie. Aan de ene kant is er orde met de logica van de wiskunde, maar aan de andere kant is er chaos. Het Universum is geen energieveld of biljartspel van deeltjes, maar het is eigenlijk één groot computerprogramma. Welkom in het luchtmodel. Wij zijn slechts een matrix met enen en nullen. Lucht heeft in de astrologie de betekenis van het denken en de logica. Algemener en beter is het woord ‘informatie’. Wanneer ergens logica in zit, zoals in deze tekst, is dit orde in de informatie. Wanneer ik alle letters van dit artikel door elkaar gooi ontstaat er chaos. Dit heet ruis. De wijsheid (kennis=informatie) van de I Tjing hoort ook in het luchtmodel thuis. Het maakt deel van de collectieve informatie. Net als de filosofie van Plato. Volgens hem bestaat er naast de tastbare (aarde) wereld een hogere onzichtbare wereld van de idee; de informatie. Moderne biologen zijn geobsedeerd met de luchtbenadering. Zo zouden onze dromen slechts ‘berekeningen’ van ons brein zijn om het lange termijn geheugen op te laden. En het leven is volgens de moderne bioloog evoluerend DNA (=informatie). Zoiets vaags als de ziel kunnen ze niet in de genenkaarten vinden en bestaat volgens de luchtmens dan ook niet. “Maar er is toch meer tussen hemel en aarde. Wij zijn toch geen wiskundige formule”, zegt een watermens. Die wiskundige golffunctie neemt trouwens alleen maar een echte vorm aan op het moment dat een bewustzijn (water) deze waarneemt. De experimenten met het licht tonen dit aan. Zolang niemand het licht ziet, is het nog overal en nergens: zoveel kans om het hier aan te treffen, zoveel kans om het daar aan te treffen. Pas wanneer een bewustzijn zijn ogen opent besluit hij subjectief hoe hij het licht wil zien: hier en niet daarginder. Op dat moment wordt het concreet in tijd en ruimte. En als het bewustzijn gelooft in een bepaald beeld – het voor waar aanneemt – werken de wetten van oorzaak en gevolg achteruit in de tijd. De oorzaak komt na het gevolg. Overal waar in de vorige alinea het woord ‘licht’ staat mag u in principe ook ‘kop of munt’ lezen. Dit betekent dat wanneer een muntje op de grond is gevallen het volgens de quantummechanica nog zowel met de kopzijde als met de muntzijde naar boven kan liggen. Het muntje bevindt zich nog in een vaag schemergebied waarin alleen de kansen op kop of munt vastliggen. Het muntje ligt dus op zijn kopzijde én zijn muntzijde tegelijkertijd. Maar op het moment dat een bewustzijn het verschijnen van kop of munt werkelijk bewust waarneemt, wordt de tijd waartussen het muntje de hand verliet en op de grond terechtkwam met terugwerkende kracht werkelijkheid. En dan pas neemt het een echte vorm aan: kop of munt. Dan pas werken de Newtoniaanse wetten van oorzaak en gevolg met terugwerkende kracht. Het is alsof je morgen wakker wordt op de Maan. Wanneer je de aarde aan de zwarte hemel ziet geloof je het. Pas dan wordt de ontvoering van de aarde naar de Maan met terugwerkende kracht jouw werkelijkheid. Alleen het bewustzijn creëert de werkelijkheid. Het bewustzijn is het domein van het water. Wanneer je het wilt lokaliseren glipt het net als water door je vingers weg. Wetenschappers kunnen het bewustzijn maar niet vinden. Het zit als een soort aura om ons heen. Volgens Boeddhisten en yogagoeroes is alles een vorm van bewustzijn. Een mens, dier, plant, zandkorrel, de Aarde en een atoom hebben allen een vorm van bewustzijn. Alles wat er gebeurt dient als een ervaring (of een les) voor het bewustzijn. Astrologen associëren het element water met het voelen. Maar dit dekt volgens mij de lading niet. Water is het irrationele, de fantasie, het geloof en het spirituele. Het heeft ook met bezieling te maken. De ziel, het bewustzijn of de geest zijn drie woorden voor min of meer hetzelfde. Ik vat ze samen in het begrip Geest. Water is niet het voelen maar is de Heilige Geest welke heerst over tijd en ruimte. Alleen de geest wordt zich ergens bewust zijn. Deze verruiming van het begrip water opent de deur voor een begrip van het mysterie. Ook het water kent een ordelijke en chaotische conditie. Hoe meer een wezen zich ergens bewust van is, hoe hoger zijn orde is. Als een wezen zich nauwelijks ergens bewust van is, bezit zijn bewustzijn een grote mate van chaos. Dit laatste geldt bijvoorbeeld voor zuigelingen, zwakzinnigen en dementen.

Het Universum kent orde én chaos.Elk element kent een ordelijke en chaotische conditie. Elk van de vier modellen heeft zijn kracht maar ook zijn beperking. Alle vier laten ze een andere invalshoek zien van het geheel. Het ware Universum is het samenspel van de vier elementen.

Het verschil tussen orde en toeval is te doorgronden wanneer we weten hoe elk element in orde verandert en wanneer het tot chaos vervalt. Het antwoord zit in de volgorde van de elementen.

De juiste volgorde is vuur→aarde→lucht→water. De elementen worden uit elkaar geboren. Net als oude yin alleen maar verandert in jonge yang volgt elk element logisch op zijn of haar voorganger. Deze volgorde is zo gewoon dat we er nooit bij stilstaan. Zo schept een beeldhouwer met zijn energie iets uit een rotsblok. Uit vuur komt aarde. De orde in de materie wordt groter door de gerichte (=ordelijke) energiestoot van de beitel en hamer. Langzaam versteent de energie van de beeldhouwer in iets concreets. Wanneer het beeld af, kan een toeschouwer de idee van de kunstenaar waarnemen. Er is zo ordelijke informatie ontstaan. Geen vormloos rotsblok (ruis) maar een beeld. Je kan het begrijpen en er op reageren. Deze informatie komt uit de materie: uit aarde komt lucht. En alleen met deze informatie wordt de toeschouwer zich bewust (water) van de hele cyclus. Uit lucht komt water. Water is ook de fase van het subjectieve oordeel: mooi of lelijk, goed of slecht. Mogelijk put iemand er inspiratie uit waardoor er een nieuwe cyclus met vuur begint. Deze cyclus speelt zich ook af in het klein. Elke slag (vuur) met de hamer en beitel leidt tot iets concreets in het steen (aarde). Het rotsblok verandert hierdoor van vorm. Dit neemt de kunstenaar waar. Met deze informatie wordt de beeldhouwer zich bewust (water) waartoe zijn energie (de klap) heeft geleid. Vervolgens vormt hij een oordeel en bereidt hij de volgende slag voor.

Ook bij het raadplegen van de I Tjing moet je een aantal handelingen in de juiste volgorde uitvoeren. Hierbij onderscheid ik acht handelingen. Elke handeling komt overeen met een fase van de vier elementen. Met acht handelingen loop je dus twee keer door de cyclus van de elementen. De eerste handeling ligt in het verleden. Een vraag aan de I Tjing komt nooit uit de lucht vallen. Er is altijd iets aan vooraf gegaan waardoor je ertoe besluit. Er is een bepaalde actie (vuur) in je leven geweest welke concreet is geworden in de materie (aarde). Je handelen heeft je in een bepaalde mogelijk moeilijke situatie gebracht. Je besluit daarom de I Tjing te raadplegen. Dit is de luchtfase welke voortkomt uit de concrete situatie van de aarde. Met je verstand (lucht) zoek je de wijsheid (lucht). Na vuur, aarde en lucht komt water. Dit is de cruciale handeling bij de oplossing van het raadsel. De volgorde is lucht→water→vuur. Als je water overslaat gaat het mis. Want voordat je de muntjes gooit (vuur) moet je eerst de I Tjing serieus nemen. Je moet er in geloven (water). In boeken over de I Tjing staat dat je er een band mee moet opbouwen. Dat de I Tjing een soort vriend is die je moet respecteren. Dit soort teksten druist tegen alle Westerse regels van de logica in. Maar water is niet rationeel. Als je gelooft in het orakel - als je jezelf openstelt - creëer je een eigen nieuw mini-universum waarin de logica van de I Tjing waar wordt. Het water dooft het vuur van de oude cyclus. Bestaande energievelden vervallen volgens de entropiewet altijd in chaos. De batterij laadt zich nooit spontaan zelf op. Alleen het bewustzijn (water) creëert nieuwe energievelden (vuur). Het bereidt een nieuwe cyclus voor. Het geloof bezielt nieuwe energie. Door het puur geloven transformeert de complete wijsheid van de I Tjing naar een nieuw energieveld. Zo wordt de ordelijke informatie van de I Tjing een nieuw ordelijk energieveld. Hierin is de collectieve orde - de wijsheid van de I Tjing - omgezet in de persoonlijke orde: jouw energieveld. Omdat alleen jouw geloof de basis is van het nieuwe mini-universum maakt het niet uit dat je ‘fouten’ maakt. Een bekende beginnersfout is om de eerste worp bovenaan te zetten (de worpen horen vanonder naar boven te worden genoteerd). Dit soort fouten mag, zolang je geloof maar zuiver is. Het is alsof iemand jou pure chocolade geeft terwijl je alleen maar melk lust. Als de gever dit niet wist, was zijn intentie zuiver en heb je toch waardering voor zijn geschenk. Omdat het nieuwe energieveld een zeer hoge mate van orde kent, zijn tijd en ruimte ook ordelijk: toeval bestaat nu niet. Verleden, heden en toekomst liggen vast. Zo is er nu een verband tussen de I Tjing, jouw geestestoestand en gebeurtenissen zoals het werpen van muntjes. In dit licht moet de synchroniciteitswet van Jung worden bekeken. Door het geloof kan een nieuwe cyclus met vuur beginnen. In jouw ordelijke energieveld ga je de muntjes gooien. De bewegingen van je handen, polsen en armen zijn nu niet meer toevallig. In het gecreëerde energieveld is alles als het ware gemagnetiseerd. De muntjes vallen als ijzervijzel nabij een magneet op hun juiste kant. Het werkelijk verschijnen van kop of munt is de aardefase. Nu wordt de energie concreet in de materie. Uit de materie komt de informatie: kop of munt. In de luchtfase zoek je met deze informatie het antwoord op. Bij het lezen van het enige juiste antwoord vergroot het orakel jouw persoonlijke kennis. Onwetendheid (chaos) verdwijnt. Zo vergroot de I Tjing de orde van het IK. Maar kennis alleen is niet genoeg. Dat weet elke moeder die haar kroost waarschuwt voor alle valkuilen des levens. Kindlief hoort het aan, maar echte bewustwording is vers twee. Je kan alleen zelf de vertaalslag maken van kennis (lucht) naar bewustzijn (water). Dit is de laatste handeling. Je moet zelf bewust worden van de wijsheid van de I Tjing. Op deze manier word je bewust van je onbewuste. In mijn model creëert het pure geloof een werkelijkheid waarin ideeën waarheid worden. Dus als je oprecht gelooft in de I Tjing krijgen de muntjes een magische kracht. Het geloof creëert een nieuwe werkelijkheid. Maar hier zit een adder onder het gras. Je kan bijvoorbeeld oprecht geloven dat Ajax de bekerfinale wint of dat je de geluksvogel wordt met de lotto. Maar dit soort geloof creëert niet de gewenste werkelijkheid. Het geloven heeft een probleem waar niemand het antwoord op heeft: Hoe kan je het goed van het kwaad onderscheiden? Wie is de kwakzalver en wie is de goeroe? Wat is echt en wat is de grote illusie? Is het de Heilige Geest of is het de geest van de drankfles? Hoe kan je het kaf van het koren scheiden? De wetenschap of de I Tjing kunnen je hierbij niet helpen. Het antwoord kan je alleen zelf vinden. Het zit in het element water: het irrationele geloof in de ene Geest. Je moet durven je eigen IK los te laten en puur geloven in de Heilige Geest. Maak jezelf leeg. Geen macht, geen status, geen geld, geen succes, geen goede gezondheid, geen liefde, geen geluk. Al het willen vervuilt je energieveld waardoor de goddelijke waarheid verdrongen wordt door de projectie van je eigen wil. In zo’n geval laat de I Tjing alleen jouw willen zien en niet de toekomst. Verban het willen, geloof in de Geest en het orakel zal de Goddelijke Waarheid voor je openbaren.

Het geloof in de I Tjing magnetiseert ruimte en tijd (links). De wijsheid van de I Tjing komt als een ordelijk krachtveld om je heen. Toeval is nu uitgesloten. Je krijgt het enige juiste antwoord. Als je niet kan geloven in het irrationele (rechts) blijft het energieveld in de toekomst chaotisch. Het verkregen antwoord is dan toevallig, maar kan toch nog betekenis hebben volgens de verklaring van Markert (zie begin van artikel).

Jeroen Visbeek, januari 2004